اصلاح و تصحیح هر مرتبه فقط در صورتی انجام میپذیرد که سالک به مرتبۀ بالاتر راه یابد. جُنید بغدادی گفته است:
«قد ینقل العبد من حال الی حال ارفع منها و قد بقی علیه من التی نقل عنها بقیۀ فیشرف علیها من الحالۀ الثانیۀ فیصلحها» (شرح منازل السائرین کاشانی، ص۱۵)؛
«بندۀ سالک گاه از حالی به حالِ برتر منتقل میشود، با اینکه هنوز از حال قبلی بقیهای مانده و سپس از آن مقام برتر بر مقام قبلی خویش اشراف پیدا کرده و آن را اصلاح میکند».
خواجه عبدالله انصاری در مقام تکمیل و نقد سخن جنید گوید:
«و عندی ان العبد لایصحّ له مقام حتی یرتفع عنه ثم یشرف علیه فیصحّحه» (شرح منازل السائرین کاشانی، ص۱۵)؛
«به نظر من برای بندۀ سالک هیچ مقامی هموار نمیگردد، مگر زمانی که از آن بگذرد و سپس از بالا آن را تکمیل کند».
پس جنید در حدّ وقوع اتفاقی و یا حداکثری (اگر «قد» را برای تکثیر دانستیم) مطلب فوق را ارائه میکند و خواجه در حدّ ضرورت و دائماً.
منابع :
- سیر و سلوک (طرحی نو در عرفان عملی شیعی)، آیتالله علی رضائی تهرانی، ص 482