عرفان شیعی

آنچه گفته آمد دیدگاه ابن سینا بود. این نظر پیش از ابن‌سینا و پس از او از سوی عارفان مورد قبول و استقبال بوده است. در نظم و نثرهای عرفانی تعریض به عبادت عابدان و زهد زاهدان کم نیست. فروغی بسطامی گوید:

خدایا زاهد از تو حور می‌خواهد قصورش بین

به جنّت از درت بگریزد او یا رب شعورش بین

به تعبیر حافظ:

زاهد از راه به رندی نبرد معذور است

عشق کاری است که موقوف هدایت باشد

حال باید ببینیم دیدگاه اهل بیت عصمت و طهارت یعنی دیدگاه اسلام راستین در این‌باره چیست؟ آیا عارفان این مطلب را از دین گرفته‌اند و یا اینکه دین رأیی جز این دارد؟

بسیاری از بزرگان معتقدند رأی دین هم جز رأی اهل عرفان نیست و برای اثبات این ادّعا به ادلّه‌ای نیز تمسک کرده‌اند. به بعضی از این ادلّه اشاره می‌کنیم:

1 - امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در نهج البلاغه می‌فرماید:

«إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَة فَتِلْکَ عِبَادَة التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَة فَتِلْکَ عِبَادَة الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَة الْأَحْرَارِ» (نهج‌البلاغه، حکمت۲۳۷)؛

«گروهی خدا را از روی میل و رغبت به بهشت می‌پرستند، این عبادت تجّار است و گروهی خدا را از روی ترس از جهنم می‌پرستند، این عبادت بردگان است و گروهی خدا را برای شکر و سپاس به درگاهش می‌پرستند، که این عبادت آزادگان است».

همین روایت در کتاب تحف العقول از امام حسین علیه‌السلام روایت شده است و در آخر روایت دارد: «و هی افضل العبادة» (تحف العقول، ص۲۴۶) ؛ «عبادت احرار برترین نوع عبادت است».

شهید مطهری می‌گوید:

آنچه شیخ قدس سره (ابن سینا) در اینجا (نمط ۹ اشارات) گفت با آنچه در برخی احادیث نبوی و یا علوی و غیره وارد شده تقریباً یکی است و سپس روایت فوق را ذکر کرده است(مقالات فلسفی، ج۲، ص۱۵۱).

2 - امام علی علیه‌السلام می‌فرماید:

«مَا عَبَدْتُکَ طَمَعاً فِی جَنَّتِکَ وَ لَا خَوْفاً مِنْ نَارِکَ وَ لَکِنْ وَجَدْتُکَ أَهْلًا لِلْعِبَادَة فَعَبَدْتُک» (بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۷۸)؛

«خدایا من تو را به طمع بهشتت یا ترس از دوزخت نپرستیده‌ام، بلکه چون تو را شایستة پرستش یافتم پرستیدم».

استاد شهید مطهری سخن ابن سینا را آنجا که گفت «العارف یرید الحق الاول ...» با مفاد این روایت منطبق دانسته است(علوم اسلامی، بخش عرفان، ص۱۲۹).

3 - امام سجاد علیه‌السلام می‌فرماید:

«...  َقَدِ انْقَطَعَتْ إِلَیْکَ هِمَّتِی وَ انْصَرَفَتْ نَحْوَکَ رَغْبَتِی فَأَنْتَ لَا غَیْرُکَ مُرَادِی وَ لَکَ لَا لِسِوَاکَ سَهَرِی وَ سُهَادِی ... یَا نَعِیمِی وَ جَنَّتِی وَ یَا دُنْیَایَ وَ آخِرَتِی»(مفاتیح الجنان، مناجات مریدین)؛

«همّتم فقط به سوی توست و میلم به جانب تو، تو نه غیر تو، مقصود و مراد من هستی و بی‌خوابی سحرگاهم به خاطر توست ... ای نعمت و بهشت من و ای دنیا و آخرت من».

4 - امیر المؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید:

«وَ إِنْ أَدْخَلْتَنِی النَّارَ أَعْلَمْتُ أَهْلَهَا أَنِّی أُحِبُّک»(مفاتیح الجنان، دعای کمیل)؛

«و اگر مرا به آتش وارد سازی، من اهل آتش را خبر می‌کنم که من تو را دوست دارم».

5 - پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید:

«اعْبُدِ اللَّهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاک» (بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۰۴)؛

«خدای را چنان عبادت کن که گویا می‌بینی‌اش که اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را می‌بیند».