از آفات سلوک که ممکن است سالکی بدان دچار گردد، سهل‌انگاری نسبت به شریعت است. این سهل‌انگاری ممکن است با بهانه‌هایی انجام گیرد، مانند رسیدن به لبّ و مغز، «خذ الغایات و اترک المبادی» یا «وَاعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّی یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ»(حجر/۹۹)؛
«و پروردگارت را پرستش کن تا به یقین دست یابی».
غافل از اینکه برای رسیدن به خدا هیچ راهی جز پیمودن مسیر شریعت غرّاء سید المرسلین وجود ندارد. عارف کامل مرحوم ملا حسینقلی همدانی ـ طاب ثراه ـ در نامه‌ای می‌فرماید:
«مخفی نماناد بر برادران دینی که به جز التزام به شرع شریف در تمام حرکات و سکنات و تکلّمات و لحظات (سخن گفتن‌ها و نگاه‌ها) و غیرها راهی به قرب حضرت ملک الملوک جل جلاله نیست و به خرافات ذوقیّه، اگر چه ذوق در غیر این مقام خوبست، «کما هو دأب الجهّال و الصوفیّه خذلهم الله جل جلاله»؛ «آن‌چنان که روش نادانان و صوفیان که خدای بزرگ خوارشان سازد، می‌باشد». راه رفتن، لایوجب الا بُعداً «جز مایة دوری نیست». حتی شخص هرگاه ملتزم بر نزدن شارب و نخوردن گوشت بوده باشد، اگر ایمان به عصمت ائمة اطهار: آورده باشد باید بفهمد از حضرت احدیت دور خواهد شد. و هکذا در کیفیت ذکر بغیر ما ورد عن السادات المعصومین: عمل نماید»(تذکرى المتقین، صص۱۹۰ و ۱۹۱).
اینکه فرمود: نزدن شارب ... مقصود همان کاری است که در برخی صوفیه مشهور است که با توجیهات بارده(برخی از این توجیهات در کتاب «رفع شبهات» آمده است که از سستی قابل جواب دادن نمی‌باشد) از زدن شارب که سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است دست می‌کشند.
اینکه فرمود: نخوردن گوشت ... مقصود ترک حیوانی است.پیش از این در بخش «زاد و توشة سفر» در بحث «کیفیت و کمیّت غذای سالک» گفته شد که افراط و تفریط در خوردن گوشت، هر دو مذموم است ولی این به معنای ترک حیوانی به نحو مطلق نیست.
اینکه فرمود: از حضرت احدیّت دور خواهد شد، مرحوم حاج شیخ حسنعلی اصفهانی در حاشیه نوشته است: «مطلقاً معلوم نیست». شاید مراد حاج شیخ چنانکه گذشت، این باشد که اگر کسی از باب استضعاف و قصوراً اعتقاد به نزدن شارب یا ترک حیوانی کند، از سلوک نمی‌ماند، ولی اگر تقصیراً یا عناداً چنین کند، البته از راه خدا باز مانده است. (مفعول له حصولی است نه تحصیلی).
آری، ریاضت‌های سلوکی باید منحصر در ریاضات شرعیه باشد.
علامه طباطبایی در رسالة الولایه می‌فرماید:
«انّ شریعة الاسلام لم تهمل مثقال ذرّة من السّعادة و الشقاوة الا بَیَّنَتْها و لاشیئاً من لوازم السیر الی الله ـ سبحانه ـ یسیراً و خطیراً الّا أوضحتها فلکل نفس ما کسبت و علیها ما اکتسبت قال سبحانه «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء» و قال سبحانه «و لقد ضربنا للناس فی هذا القرآن من کل مثل» و قال سبحانه «قل ان کنتم تحبّون الله فاتبعونی یحببکم الله» و قال سبحانه «و لکم فی رسول الله اسوة حسنة» الی غیر ذلک و الاخبار فی هذا المعنی من طریق اهل البیت مستفیضة بل متواترة و ممّا ذکرنا یظهر انّ حظّ کل امرءٍ من الکمال بمقدار متابعته للشرع و قد عرفت ان هذا الکمال امرٌ مشکک ذو مراتب و نعم ما قال بعض اهل الکمال انّ المیل من متابعة الشرع الی الریاضات الشاقّة فرار من الاشقّ الی الأسهل»(رسالى الولایى، ص۴۱)؛
«بی‌شک دین اسلام در تبیین آنچه در سعادت و شقاوت آدمی نقش دارد از تبیین هیچ نکته‌ای فروگذار نکرده و هر آنچه را که از بایسته‌های سیر الی الله است، کوچک یا بزرگ، روشن نموده است و این آدمی است که به راه نفع یا ضرر خود گام برمی‌دارد. خدای سبحان فرمود: «ما کتاب (قرآن) را که روشنگر هر چیز است به تدریج بر تو فرو فرستادیم.» و نیز فرمود: «ما در این قرآن برای مردم از هرگونه مَثَل آوردیم.» و نیز فرمود: «بگو اگر خدای را دوست می‌دارید مرا پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد.» و نیز فرمود: «رسول الله برای شما الگویی نیکو است.» آیات در این زمینه فراوان است که به همین مقدار بسنده شد. روایات نیز در این راستا در حدّ تواتر است. از آنچه گذشت روشن شد که بهرة هر کس از کمال به اندازة پیروی او از دین است و پیروی از دین دارای درجات است. بعضی از کاملان فرموده‌اند: دست کشیدن از دستورات شرعی و پرداختن به ریاضت‌های سختِ وارد نشده در دین، در حقیقت گریختن از کاری دشوار به سوی کاری آسان است».
منابع :
- سیر و سلوک (طرحی نو در عرفان عملی شیعی)، آیت‌الله علی رضائی تهرانی، صص 663 تا 665