عرفان شیعی

انسان سالک حقوق فراوانی برگردن دارد که باید از عهدة همة آنها برآید. کوتاهی در ادای حقوق دیگران قبض‌آور است و حتی گاه انسان را از سلوک ساقط می‌کند.

استاد می‌فرمود:

سالک واصل و عارف کامل مرحوم آیت‌الله حاج سید جمال الدین گلپایگانی برای سالک سه امر را ضروری می‌دانستند:

1 - ترک معصیت.

2 - نماز شب و شب‌زنده‌داری.

3 - رعایت حقوق.

سپس استاد اضافه فرمودند:

«خود مرحوم سید جمال عجیب بود. همسری داشتند جسور، زبان‌دار، اهل امر و نهی و خلاصه به گونه‌ای بود که ساختن با این زن برای ایشان سخت ولی کمال‌آور بود. آن‌گاه، مرحوم سید جمال برای اینکه به خلوت‌های شبانة خود در دو مسجد سهله و کوفه برسد، بسیار مواظب بود حقّی از حقوق این خانم از دست نرود. برای او شیرینی می‌خرید، با او ملاطفت می‌کرد تا بتواند او را راضی کند و به خلوت سلوکی خویش بپردازد. انصاف اینکه مرحوم سید جمال در رعایت حقوق دیگران عجیب بود».

نه تنها دیگر انسان‌ها، بلکه حیوانات، درختان و حتّی جمادات برگردن انسان حقوقی دارند. استاد فرمودند:

«سالکی در نجف نیمه شب برای تهجّد برخواسته بود و چون احساس ضعف می‌کرد، تصمیم ‌گرفت قدری عسل بخورد که دید چون درب شیشة عسل باز بوده، مقداری مورچه روی آن جمع شده و او برای دفع آنها روی آنها آب ریخت و همه را نابود کرد. بعداً در حال خواب یا مکاشفه مورد عتاب قرار گرفت که چرا تعدادی مورچه را کشتی؟ مگر راه دیگری برای دفع آنها وجود نداشت».

آری، درختان بر گردن ما حق دارند، حیوانات حقوقی دارند، قرآنِ در منزل حقی دارد، مسجد محل ما حقی دارد، عالِم حقی دارد تا چه رسد به خویشاوندان و پدر و مادر.

دیگر انسان‌ها حقوقی دارند، اگرچه مسلمان نباشند. مسلمان بر مسلمان دست‌کم ۳۰ حق دارد. این ۳۰ حق را که در روایت نبوی ذکر شده است، شیخ انصاری در بخش مکاسب محرمه (ج۱، ص۳۶۵) از کتاب مکاسب آورده است. مؤمن بر مؤمن حقوقی دارد. سالک بر سالک حقوقی دارد و ... . فقط در رسالة الحقوق امام سجاد علیه‌السلام ده‌ها حق ذکر شده است(تحف العقول، ص۲۶۰).

این بحث را در بخش «زاد و توشة سفر» به تفصیل آوردیم.