هنگامی که ذات احدی الهی خواست تجلی بکند ، تنها تجلی واحد احدی از او پدید آمد . این تجلی واحد بنابرموطن ها متعدد متکثر شده است. پس تنها یک تجلی و یک نفس است که با ویژگی سریان و امتداد می تواند کثرات را در خود هضم کند . به عبارت دیگر درخود آن تجلی واحد ، تشکیک برقرار است که ازآن به تشکیک در ظهور تعبیر می شود. بنابراین میتوان گفت که تشکیک در اصل نفس رحمانی است که بنابرامراتب آن تجلیات متعدد پیدا می شوند.
و بالتحقیق الاتمّ لیس الا تجلّى واحد یظهر له بحسب القوابل و مراتبها و استعدادتها تعینات فیلحقه لذلک التّعدد و النعوت المختلفة و الاسماء و الصفات لا انّ الامر فى نفسه متعدّدا
(قونوی ، اعجازالبیان، ص 38)
بنابرکامل ترین شهودها ، تجلی یکی بیش نیست که به حسب قابل ها و مراتب و استعدادات آنها ، برای آن (تجلی) تعیناتی ظاهر می شود . به همین دلیل ، تعدد و نعوت مختلف و اسماء و صفات بدان لاحق می شوند، نه این که در واقع متعدد باشند.
منابع :
- یزدان پناه – سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، صص 546 و 547