عارفان مسلمان، افزون بر اصطلاحات توضیح داده شده در پست های پیشین، به لحاظ‌های دیگر، از واژه‌های متفاوتی که دقت در هر یک می‌تواند ابعاد دیگری از نفس رحمانی را تحلیل کند، استفاده می‌کنند که به صورتی گذرا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
وجود عام
( فناری، مصباح الأنس، ص۱۵۰؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ص۲۵۷)
وجود منبسط
(فناری، مصباح الأنس، ص۱۵۳)
هرچند نَفَس رحمانی اولین پرتو و بازتاب وجود حقیقی حق‌تعالی است و از همین روی رنگ و بوی وجودی آن زیاد، و به همین دلیل نام وجود بر آن نهاده شده است، روشن است که وجود حقیقی نیست و با حیثیت تقییدیه وجود حق، وجود است، و در حقیقت ظهور وجود و پرتو آن به شمار می‌آید که با انبساط خود، عموم مظاهر را رنگ هستی بخشیده است، و به همین سبب وجود منبسط یا «وجود عام» نامیده می‌شود؛
رَقّ منشور
(مصباح الأنس، ص۱۵۰)
حکمای مشاء هیولای اولای عالم ماده را همچون پرده گسترده‌ای می‌دانند که همه نقوس در آن ثبت می‌شود، از همین روی به ماده نخستین، رق منشور و پرده آویخته گفته‌اند. عرفای اسلامی نیز پس از آنکه نفس رحمانی را به ماده اولی تشبیه کردند، این واژه را نیز برای آن به کار برده و نفس رحمانی را پرده آویخته‌ای دانسته‌اند که نقوش همه عالم، اعم از مجردات و مادیات، بر آن ثبت و رسم شده است؛
وجود ساری
(همان، ص۱۵۴)
تجلی ساری
(همان، ص۱۵۰)
همه تجلیات در چینش نظام هستی به نحو «به‌شرط لا» یا «به‌شرط شیء خاص» تحقق خارجی یافته‌اند؛ مگر نفس رحمانی که سریان و اطلاق جزء هویت اوست و به نحو لابشرط قسمی تحقق دارد. از همین روی، عرفا آن را تجلی ساری نام نهاده‌اند؛
رحمت عامّه
(همان)
نفس رحمانی، چنان‌که پیش‌تر گذشت، ظهور فراگیر خداوند متعالی است که همه موجودات را دربرمی‌گیرد. از همین روی، عنوان «رحمت عامه» که از رحمانیت خداوند برمی‌خیزد، بر آن نهاده شده است؛
تجلی وجودی
(همان، ص۱۵۵)
این اصطلاح‌ها، شماری اندک از ده‌ها اصطلاحی است که در آثار عرفا درباره ظهور سریانی و نفس رحمانی به‌کار رفته است.
(ر.ک: مصباح الأنس، ص۱۵۰ ـ ۱۵۹؛ علامه حسن‌زاده آملی، شرح عیون مسائل نفس، انتشارات امیرکبیر، عین ۴۸، ص۵۹۹؛ اسفار، ج۲، ص۳۲۸)
مطلب را با نوشته ای از فناری به پایان می بریم که در آن به چند نام نفس رحمانی اشارت رفته است:
و هو الصوره الوجودیه المسماه بالوجود العام باعتبارٍ- لعمومها- و النفس[4] الرحمانى- لاول ظهورها البخاری- و الخزانه الجامعه و ام الکتاب المسطور- لکونها ماده الموجودات- و التجلی الساری لسریانها فیها و الرق المنشور لنشرها- اعنى انبساطها علیها- و الرحمه العامه و الرحمه الذاتیه الامتنانیه«4»- لاطلاقها و عدم توقفها على قید
(فناری ، مصباح الانس ، انتشارات مولی، ص 361)
نفس رحمانی صورت وجودی است که باعتبار عمومیتش وجود عام، به سبب وجود ظهور بخاری اش نفس رحمانی، به دلیل آن که ماده موجودات است خزانه جامع یا الکتاب المسطور خوانده می شود. نیز به دلیل سریان آن در موجودات تجلی ساری، به دلیل انتشار و انیساطش بر آنها رق منشور و به دلیل اطلاق و محدود نبودنش به هیچ قیدی رحمت عام و، رحمت ذاتی و یا رحمت امتنانی خوانده می شود.
منابع :
- یزدان پناه – سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، صص 567 تا 568
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص 321 تا 324