عرفان شیعی

عرفان اسلامی در بستر تشیع

عرفان شیعی

عرفان اسلامی در بستر تشیع

الفقرة الثالثة:  


جواهر النصوص فی حل کلمات الفصوص شرح الشیخ عبد الغنی النابلسی 1134 هـ :

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قال رضی الله عنه :  ( واعلم أنّ الشّفقة على عباد اللّه أحقّ بالرّعایة من الغیرة فی اللّه .  أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا ، فکلّما فرغ منه تهدّم ، فشکا ذلک إلى اللّه تعالى فأوحى اللّه تعالى إلیه أنّ بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدّماء ، فقال داود یا ربّ ألم یکن ذلک فی سبیلک ؟  قال : بلى ولکنّهم ألیسوا عبادی ؟ فقال: یا ربّ فأجعل بنیانه على یدی من هو منّی فأوحى اللّه تعالى إلیه أنّ ابنک سلیمان یبنیه.)


قال رضی الله عنه :  (واعلم) یا أیها السالک (أن الشفقة) من الإنسان (على عباد اللّه) تعالى سواء کانوا مؤمنین أو کافرین ولو فی حد أو قصاص ونحو ذلک (أحق) وأولى (بالرعایة) لها (من الغیرة فی اللّه) تعالى بالقتل وسفک الدم .

وأما قوله تعالى: "الزَّانِیَةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَلا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ"[ النور : 2 ] ،

وذلک فی غیر القتل وسفک الدم من أنواع الحدود والتعازیر وغیرهما وقد ورد فی الخبر أنه (أراد داود) علیه السلام (بنیان بیت المقدس فبناه مرارا فکلما فرغ منه )،

أی من بنیانه تهدم ولم یستقم بنیانه على یدیه فشکى ، أی داود علیه السلام ذلک ،

أی تهدم البنیان إلى اللّه تعالى فأوحى اللّه تعالى إلیه قائلا إن بیتی هذا لا یقوم ،

أی یثبت بنیانه على یدی من سفک الدماء ، وذلک أن داود علیه السلام مع طالوت فی بنی إسرائیل غزا الجبابرة الکنعانیین وسفک دماءهم بأمر اللّه تعالى وقتل داود جالوت وآتاه اللّه الملک 

قال رضی الله عنه :  (فقال داود) علیه السلام (یا رب ألم یکن ذلک) ، أی سفک دماء الجبارین (فی سبیلک) ،

أی طریقک المشروع لنا بالوحی منک طلبا لمرضاتک وامتثالا لأمرک .

قال اللّه تعالى: (" بلى") ، یعنی کان ذلک کذلک (ولکنهم) ،

أی المسفوک دماؤهم من الکفار الجبارین (ألیسوا عبادی) ،

أی أنا خلقتهم ورزقتهم وأقمتهم فیما أردت من الأحوال وخلقت لهم ما شئت من الأعمال والأقوال .

(قال) داود علیه السلام عند ذلک (یا رب فاجعل بنیانه) ،

أی بیت المقدس على یدی من هو منی ،

أی أحد من ذریته لیکون له نصیب من الثواب ولا یحرم ذلک بالکلیة (فأوحى اللّه) تعالى (إلیه) ،

أی إلى داود علیه السلام (أن ابنک سلیمان) علیه السلام (یبنیه) ، أی بیت المقدس ویستقیم بنیانه على یدیه .


شرح فصوص الحکم مصطفى سلیمان بالی زاده الحنفی أفندی 1069 هـ :

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قال رضی الله عنه :  ( واعلم أن الشفقة على عباد اللّه أحق بالرعایة من الغیرة فی اللّه ) أی من القتل بأمر اللّه وأورد دلیلا على ذلک بقوله ( أراد داود علیه السلام بنیان بیت المقدس فبناه مرارا فکلما فرغ منه تهدم ، فشکا ذلک إلى اللّه فأوحى اللّه إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على ید من یسفک الدماء فقال داود علیه السلام یا رب ألم یکن ذلک ) الدماء ( فی سبیلک قال اللّه تعالى بلى ولکن هم ألیسوا عبادی ) فأشفق الحق عباده الذین وجب علیهم القتل بأمره فکیف على عباده الذین لم یجب علیهم القتال ( فقال ) داود علیه السلام .

قال رضی الله عنه :  ( یا رب اجعل بنیانه على یدی من هو منی فأوحى اللّه إلیه إن ابنک سلیمان علیه السلام یبنیه).


شرح فصوص الحکم عفیف الدین سلیمان ابن علی التلمسانی 690 هـ :

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قال رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله. أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم أ لیسوا عبادی؟ قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قلت : أما أن الحق تعالی خلق آدم على صورته، فهو حدیث نبوی ومعناه أن النشأة الإنسانیة قد جمعت فی ذاتها حقائق الأسماء الإلهیة، فصارت بهذا على الصورة المقدسة، فلا یجوز لأحد أن یتعرض لفسادها 

قال: والشفقة على خلق الله أولى بالرعایة من الغیرة لله.

قال: فمنع الله داود، علیه السلام، فضیلة بناء بیت المقدس لأجل سفکه الدماء وإن کان غزوا لکنهم عباد الله فی الجملة. 

قال: ومن شفقة الله تعالی علی الکفار قوله: "وإن جنحوا للسلم فاجنح لها" (الأنفال: 61).


شرح فصوص الحکم الشیخ مؤید الدین الجندی 691 هـ :

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قال رضی الله عنه :  (اعلم أنّ الشفقة على عباد الله أحقّ بالرعایة من الغیرة فی الله ) .

یعنی : الإبقاء على النفوس المستحقّة للقتل شرعا والکفّار وغیرهم مع ما ورد التحریض فی الشرع على الغزو شفقة علیها أحقّ بالرعایة من الغیرة فی الله الموجبة للقتل ، فإنّ فی القتل هدم بنیان الربّ وهو الإنسان ، وفی الإبقاء والشفقة على النفوس وإن کانت کافرة ما قد یوجب استمالة الکافر على الدین کما شوهد هذا فی کثیر ولا سیّما إذا أبقى علیه بنیّة ذلک ، فإنّ الله یثیبه على ذلک ، ولا یؤاخذه على عدم الغیرة فیه .

والغیرة نسبة لا أصل لها فی الحقائق الثبوتیة ، فإنّها من الغیریة ، وبانتفائها فی حقیقة الأمر تنتفی الغیرة تحقیقا لا حمیّة عصبیّة عصیّة .


قال رضی الله عنه : ( أراد داوود بنیان بیت المقدس ، فبناه مرارا فکلَّما فرغ منه تهدّم ، فشکا إلى الله ، فأوحى الله إلیه : أنّ بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء ،  فقال داوود : یا ربّ ألم یکن ذلک فی سبیلک ؟ فقال : بلى ، ولکنّهم لیسوا بعبادی ؟ فقال : یا ربّ فاجعل بنیانه على یدی من هو منّی ، فأوحى الله إلیه : أنّ ابنک سلیمان یبنیه .)


قال العبد : هذه الاستدلالات والحجج على رجحان العفو والإبقاء على النفوس الإنسانیة على قتلها کلَّها صحیحة واضحة رجیحة ، والسرّ ما ذکر من قبل ، فتذکَّر .

وکذلک فی أنّه إنّما یسمّى بالاسم « الظاهر » بوجود الإنسان ، وأنّه على صورته ، فتذکَّر وتدبّر


شرح فصوص الحکم الشیخ عبد الرزاق القاشانی 730 هـ :

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قال رضی الله عنه :  (واعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیر فی الله ) .

یعنى أن الإبقاء على النفوس المستحقة للقتل شرعا کالکفار والمشرکین وغیرهم أحق بالرعایة لأنها بنیان الرب من القتل غیرة فی الله أی فی حقه وفی دینه من أن یعبد غیره ویعصى مع أن الشرع حرّض على الغزو ،

فإن استمالة الکفار والمخالفة معهم شفقة على خلق الله بنیة حرمة من خلقه الله ورزقه رجاء فی أن یدخلوا الإسلام خیر من تدمیرهم وإهلاکهم ، کما فعل علیه الصلاة والسلام بالمؤلفة قلوبهم وغیرهم .

وقد یثیب الله على ذلک ولا یؤاخذ على عدم الغیرة ، فإن الغیرة لا أصل لها فی الحقائق الثبوتیة لأنها من الغیریة ، ولا غیر هناک .

 

قال رضی الله عنه :  ( وأراد داود علیه السلام بنیان بیت المقدس فبناه مرارا فکلما فرغ منه تهدم ، فشکا ذلک إلى الله ، فأوحى الله إلیه « إن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء ، فقال داود : یا رب ألم یکن ذلک فی سبیلک ؟ قال : بلى ولکنهم ألیسوا عبادی ؟ قال :  یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منى ، (فأوحى الله إلیه : إن ابنک سلیمان یبنیه )،


فالغرض من هذه الحکایة مراعاة هذه النشأة الإنسانیة وأن إقامتها أولى من هدمها ألا ترى عدو الدین قد فرض الله فیهم الجزیة والصلح إبقاء علیهم ،

 

مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم القَیْصَری 751هـ :

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قال رضی الله عنه :  ( واعلم ، أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله . ) أی ، من القتل بالغیرة فی الله .

قال رضی الله عنه : ( أراد داود بنیان البیت المقدس ، فبناه مرارا . فکلما فرع منه تهدم فشکى ذلک إلى الله ، فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا ، لا یقوم على یدی من سفک الدماء . فقال داود : یا رب ، ألم یکن ذلک ) أی ، ذلک القتل .

قال رضی الله عنه :  ( فی سبیلک ؟ قال : بلى ، ولکنهم ألیسوا عبادی ؟ فقال : یا رب ، فاجعل بنیانه على یدی من هو منى . فأوحى الله إلیه : إن ابنک سلیمان یبنیه .)

فالغرض من هذه الحکایة مراعاة هذه النشأة الإنسانیة ، وأن إقامتها أولى من هدمها .


خصوص النعم فى شرح فصوص الحکم الشیخ علاء الدین المهائمی 835 هـ :

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قال رضی الله عنه :  ( واعلم أنّ الشّفقة على عباد اللّه أحقّ بالرّعایة من الغیرة فی اللّه.

أراد داود علیه السّلام بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلّما فرغ منه تهدّم، فشکا ذلک إلى اللّه تعالى فأوحى اللّه تعالى إلیه : إنّ بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدّماء ، فقال داود : یا ربّ ألم یکن ذلک فی سبیلک ؟ قال : بلى ، ولکنّهم ألیسوا عبادی ؟ فقال : یا ربّ فأجعل بنیانه على یدی من هو منّی فأوحى اللّه تعالى إلیه أنّ ابنک سلیمان یبنیه.)



قال رضی الله عنه :  ( واعلم أن الشفقة على عباد اللّه ) أی : الذین یحتمل کونهم عابد به بحیث تکمل مرآتیتهم له ( الحق بالرعایة من الغیرة فی اللّه ) الموجبة لإهلاکهم عند تعارض مظنتهما من غیر ترجیح بخلاف ما إذا کانت مظنة الفساد الکثیر ظاهرة جیدا ؛

وذلک لأن الغیرة إنما اعتبرت إبقاء لهؤلاء العابدین للحق ؛ لئلا تبطل مرآتیتهم ، وقد بطلت مرآتیة من أمر اللّه تعالى بالغیرة علیهم ظنّا أو یقینا ، لکن إذا ضعف هذا الظن ، فالشفقة أولى بالرعایة عسى أن یعودوا مرآیا کاملة للحق .

واستشهد علیه بقصة داود علیه السّلام الذی لیس من شأنه إبطال مرآیا الحق بغیر موجبة .


فقال رضی الله عنه :  : ( أراد داود علیه السّلام بنیان ) المسجد الأقصى من ( البیت المقدس فبناه مرارا ، فکلّما فرغ منه تهدّم ، فشکا ذلک إلى اللّه تعالى فأوحى اللّه تعالى إلیه : إنّ بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدّماء ») ؛ لأن من سفکها ربما هدم بنیان من توقعت منه کمال المرآتیة لظهوری فیه بالعبادة ، فهدمت أنا ما بنیت أنت للعبادة لهدمک ما بنیت أنا للعبادة ،


قال رضی الله عنه :  ( فقال داود : یا رب ألم یکن ذلک فی سبیلک ) ، فالهدم إنما وقع على بنیان من لا یعبدک فی الحال ؛ لئلا یهدموا بنیان من یعبدک فی الحال إما بالقتل أو بالضلال ، ( فقال : بلى ) لکنه بمجرد مظنة الفساد من غیر تحقق ذلک منهم ، ( ولکنهم ألیسوا عبادی ؟ ) 


فلعلهم لو تزکیهم ربما رجعوا إلى عبادتی ، وکملت مرآتیتهم ، فلم یکن ینبغی لک أن تسفک دماءهم بغیر تحقق فساد مرآتیتهم بالکلیة ، وإفساد من کملت مرآتیته مع أن لک قدرة على تحصیل العلم بذلک بنبوتک ، بخلاف من لا یقدر على الیقین فی ذلک مع عدم ضرر الفساد ، وعمومه لو وقع فله أن یکتفی بمظنة الفساد دونک ؛


قال رضی الله عنه :  (فقال : یا رب ! فاجعل بنیانه على یدی من هو منی) ؛ لأنه لما کان من کسبی کان عمله من عملی بوجه من الوجوه.

وقد ورد : « إذا مات ابن آدم انقطع عمله إلا من ثلاثة : صدقة جاریة ، وعلم ینتفع به ، وولد صالح یدعو له » . رواه الترمذی وابن حبان وابن خزیمة.


( فأوحى اللّه إلیه أن ابنک سلیمان ) الذی هو أکمل أبنائک ( یبینه ) ، فیحصل لک ثواب أکمل عام من أولادک ، وهو وإن سفک الدماء فعله لم یسفک دم أحد بیده ، فإن سفک فلم یسفک إلا بالوحی الخاص الإلهی فی حقّه دون العام ، کفعل داود علیه السّلام ، ولعل من قتله نبینا علیه السّلام فإنما قتل بالوحی الخاص فیه أو بما تغرس فیه من فساد مرآتیته أو إفساده المرایا الکاملة یقینا ،


شرح فصوص الحکم الشیخ صائن الدین علی ابن محمد الترکة 835 هـ :

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


مراد الخالق إبقاء الحیاة وتعمیرها ، لا هدمها

قال الشیخ رضی الله عنه :  (واعلم أنّ الشفقة على عباد الله أحقّ بالرعایة من الغیرة فی الله )

فإنّ الأول مبدؤه وأصله الرحمة .

والثانی منشؤه القهر والغضب .

فإنّ سائر أوصاف العبد وأفعاله فرع أوصاف الحقّ وظلالها .

وقد عرفت أنّ الرحمة هو السابق حکما وإحاطة ، فهی أحقّ بالرعایة لقربها إلى الذات ، فکذلک ما یتفرّع علیها من أوصاف العبد .

ومما یؤیّد ذلک أن داود لما تمّ له أمر الخلافة والرسالة استقرّ على عرش إیالته و ( أراد داود بنیان بیت المقدس ، فبناه مرارا ، فکلَّما فرغ منه تهدّم . فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه : إنّ بیتی هذا ) أی البیت المقدس .

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( لا یقوم على یدی من سفک الدماء ) وذلک لأنّ سفک الدماء مبدؤه من الغیرة ، التی إنّما تنشأ وتشتقّ من « الغیر » ، وهو ینافی التقدّس .

قال الشیخ رضی الله عنه :  (فقال داود : " یا رب ألم یکن ذلک فی سبیلک ؟ " . قال : « بلى ، ولکنهم ألیسوا بعبادی ؟ » . قال : " یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منّی " . فأوحى الله إلیه : « إن ابنک سلیمان یبنیه » .

هذا ما فی الأمم السالفة ، وفی شریعتنا أیضا ما یؤیّد ذلک ، ( ألا ترى عدوّ الدین ) مع کمال اهتمام واضع الدین بإقامة أحکامه ، وذلک على أنّه منوط برفع العدوّ وقمعه ، ( قد فرض فیهم الجزیة والصلح.


شرح الجامی لفصوص الحکم الشیخ نور الدین عبد الرحمن أحمد الجامی 898 ه:

قال الشیخ رضی الله عنه :  ( وأعلم أن الشفقة على عباد الله أحق بالرعایة من الغیرة فی الله.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى الله فأوحى الله إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا رب أ لم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! ولکنهم ألیسوا عبادی؟

قال یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى الله إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه..)


قال رضی الله عنه :  (واعلم أنّ الشّفقة على عباد اللّه أحقّ بالرّعایة من الغیرة فی اللّه.  أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا ، فکلّما فرغ منه تهدّم ، فشکا ذلک إلى اللّه تعالى فأوحى اللّه تعالى إلیه أنّ بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدّماء ، فقال داود یا ربّ ألم یکن ذلک فی سبیلک ؟ قال : بلى ولکنّهم ألیسوا عبادی ؟ فقال : یا ربّ فأجعل بنیانه على یدی من هو منّی فأوحى اللّه تعالى إلیه أنّ ابنک سلیمان یبنیه .)


قال رضی الله عنه :  (واعلم أن الشفقة على خلق اللّه أحق بالرعایة من الغیرة فی اللّه ) بإجراء الحد والمفضیة إلى هلاکهم

قال رضی الله عنه :  ( أراد داود علیه السلام بنیان البیت المقدس فبناه مرارا فکلما فرغ منه تهدم فشکا ذلک إلى اللّه فأوحى اللّه إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء فقال داود : یا رب ألم یکن ذلک ) ، أی سفک الدماء.

قال رضی الله عنه :  ( فی سبیلک قال : بلى ولکنهم ألیسوا عبادی فقال : یا رب فاجعل بنیانه على یدی من هو منی فأوحى اللّه إلیه أن ابنک سلیمان یبنیه .) المعنى واضح.


ممدّالهمم در شرح فصوص‌الحکم، علامه حسن‌زاده آملی، ص:۴۲۲-۴۲۴

و أعلم أن الشفقة على عباد اللّه أحقّ بالرعایة من الغیرة فی اللّه.

بدان که شفقت بر بندگان خدا به رعایت نمودن سزاوارتر است از غیرت در خداوند.

در دین الهى که همیشه اسلام بوده این حقیقت اصیل است که «الحدود تدرأ بالشبهات» چنانکه در حدیث آمده است. چون در اجراى حدود مانند اجراى طلاق سختگیرى بسیار شده است. نباید در این امور مسامحه کرد. بدون اثبات جرم، حدود جارى نمی‌شود و به محض پیشامد شبهه، حدود رفع ‌می‌شود. وجه سختگیرى نیز معلوم است که اجراى حدود در اعراض انسان از طایفه و همکار بلکه اعقاب و مطلق دودمان و حواشى و اطراف و أذناب مؤثر است و موجب هتک حرمت خیلى‌ها و خاطره تلخ و یادگار بد براى خانواده‌هاى است و مفاسد بسیار دیگر نیز در بر خواهد داشت که هر انسان آشنا به اوضاع جامعه یعنى جامعه شناس و روان شناس بدانها پى ‌می‌برد. باید در نظر داشت که در حدود، عمده صورت ارعاب و ایعاد براى حفظ نظام انسانى است و چنان است که حضرت سجاد علیه السلام فرمود: جهنم تازیانه خداست تا مردم را با آن تازیانه به بهشت بکشاند و چون به روایات وارده در اجراى حدود و اعمال انتقام در ازاى معاصى و ذنوبى که حد و یا تعزیر بر ‌می‌دارند رجوع کنیم، ‌می‌بینیم که سفراى الهى به قدرى در حفظ عرض و شخصیت اشخاص صحبت به میان آوردند و در اجراى حدود احتیاط به کار بردند که معرف اهمیت موضوع است. یعنى در اجراى حدود احتیاط تام لازم است و شتاب در آن نکوهیده است. شیخ أکبر در این موضوع امورى را پیش آورده که هر یک به نوبه خود بسیار جالب و دلنشین و مقبول عقلاى هر فریق است. هر چند انسان باید بداند کسى که حرمت دین خدا را مراعات نکرده حرمت ندارد و به فرض اگر حد هم بخورد این حد در مقابل عواقب وخیمى که در عالم ابد در پیش دارد چنان است که به قول ملاى رومى در مثنوى: حد اینجا ختنه کردن است و عذاب آن جا خصى نمودن، و دیگر این که‏

لطف حق با تو مداراها کند                  چون که از حدّ بگذرد رسوا کند.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلّما فرغ منه تهدّم، فشکا ذلک إلى اللّه فأوحى اللّه إلیه أن بیتی هذا لا یقوم على یدی من سفک الدماء، فقال داود یا ربّ ألم یکن ذلک فی سبیلک؟ قال بلى! و لکنهم أ لیسوا عبادی؟ قال یا ربّ فاجعل بنیانه على یدی من هو منی، فأوحى اللّه الیه أن ابنک سلیمان یبنیه.

داوود بنیان بیت مقدس را اراده کرده و آن را چند بار بنا کرد و هر گاه که از بنا فارغ‏ ‌می‌شد خراب ‌می‌شد، وى به خداوند شکایت برد، خداوند به او وحى کرد که خانه من بیت المقدس با دستى که خون ریخت به پا نمی‌شود. داوود علیه السلام گفت: اى خداى من مگر قتل در راه تو نبود؟ گفت: چرا ولى مگر آنان بندگان من نبودند؟ گفت: اى خداى من پس بنیان آن را بر دست کسى که از من است قرار بده. خداوند به او وحى فرمود که فرزند تو سلیمان آن را بنا ‌می‌کند


شرح فصوص الحکم (خوارزمى/حسن زاده آملى)، ص: ۸۳۲

و اعلم أنّ الشّفقة على عباد اللّه أحقّ بالرّعایة من الغیرة فى اللّه.

یعنى شفقت بر بندگان حقّ و رعایت جانب ایشان سزاوارتر است از کشتن ایشان به غیرت؛ اگرچه آن کشتن نیز للّه و فى اللّه باشد.

أراد داود بنیان البیت المقدس فبناه مرارا، فکلّما فرغ منه تهدّم، فشکا ذلک إلى اللّه تعالى فأوحى اللّه تعالى إلیه أنّ بیتى هذا لا یقوم على یدى من سفک الدّماء، فقال داود یا ربّ أ لم یکن ذلک فى سبیلک؟ قال: بلى و لکنّهم أ لیسوا عبادى؟ فقال یا ربّ فأجعل بنیانه على یدى من هو منّى، فأوحى اللّه تعالى إلیه أنّ ابنک سلیمان یبنیه‏

یعنى داود علیه السلام خواست که بیت المقدس را عمارت کند پس چند کرت بنا کرد. پس چون از عمارت فراغت یافت منهدم شد. داود به تضرّع و زارى عرض این حال به حضرت بارى کرد. جواب آمد که این خانه من بر دست‏ کسى که خون مردم ریخته باشد قائم نمى‏گردد. داود گفت خداوندا این خون ریختن نه در سبیل اللّه و طلب مرضاة اللّه بود؟ جواب آمد که بلى! و لیکن ایشان بندگان من بودند. گفت بنیاد این خانه به دست بیگانه روا مدار و سررشته مدار این جز به دست کسى که از من باشد مسپار. وحى آمد که بانى این فرزند تو سلیمان خواهد بود.


حل فصوص الحکم (شرح فصوص الحکم پارسا)، ص: ۶۳۵

و أعلم أنّ الشّفقة على عباد اللّه أحقّ بالرّعایة من الغیرة فی اللّه.

شرح یعنى اگر کسى واجب القتل باشد از جهت شرع، شفقت کردن و از وى عفو کردن اولى‏تر از قتل به حق کردن.

أراد داود بنیان البیت المقدّس فبناه مرارا، فکلّما فرغ منه تهدم، فشکا ذلک إلى اللّه فأوحى اللّه إلیه أنّ بیتى هذا لا یقوم على‏یدی من سفک الدّماء، فقال داود یا ربّ ألم یکن ذلک فی سبیلک؟

قال بلى! و لکنّهم أ لیسوا عبادى؟ قال یا ربّ فاجعل بنیانه على یدی من هو منّى، فأوحى اللّه إلیه أنّ ابنک سلیمان یبنیه.

شرح ظاهر است.