معرفى اجمالى:
« الوصایا» تألیف حارث بن اسد محاسبى( 243- 165 ق) به زبان عربى است. موضوع کتاب بیان برخى مسائل اخلاقى و عبادى است.
ساختار:
کتاب با مقدمه ارزشمندى از محقق کتاب آغاز شده است. متن اثر مشتمل بر پنج کتاب است. کتاب اول با عنوان« النصایح» مشتمل بر 41 باب و کتاب دوم با نام« القصد و الرجوع»، 34 مسئله را دربر دارد. سه کتاب دیگر نیز حاوى بخشهایى است.
گزارش محتوا:
محقق کتاب عبدالقادر احمد عطا در مقدمهاش بر کتاب زندگى مؤلف، شخصیت علمى، کلام علما و بزرگان اهل سنت درباره محاسبى و شروع کار علمى محاسبى از ابتدا تا انتها را بیان کرده است.
محقق سپس تالیفات محاسبى را در سه دسته تقسیمبندى مىنماید:
« دسته اول مخلوطات موجود مؤلف که مشتمل بر چهارده کتاب است؛ مانند: آداب النفوس، احکام توبه، رساله تصوف، تنبیه و آگاهى بر اعمال قلوب و جوارح.
دسته دوم مخطوطات مفقوده؛ در این بخش شش کتاب را معرفى مىکند که به این شرح است، رساله در اخلاق، اخلاق حکیم، تفکر و اعتبار، کتاب دماء، کتاب غیبت و فهم سنن.
دسته سوم مطبوعات و کتابهاى مؤلف که به چاپ رسیده است، که مشتمل بر نه کتاب است؛ مانند: رعایت حقوق الله، توهم، وصایا.
خلاصه مطالب متن کتاب به این شرح است:
1- در کتاب نصایح مشتمل بر یک مقدمه و چهل و یک باب مباحث اخلاقى گوناگونى را ذ کر مىکند و با آیات و روایات توضیح مىدهد. مطالبى مانند تقوا، تواضع، قناعت، وجوب نیت عمل، وجوب دعا به قلب و زبان، وجوب اسرار به اعمال نیک و آفات علم.
2- در کتاب قصد و رجوع به سوى خدا، مشتمل بر سى و چهار مسأله مطالبى مانند: توبه، محاسبه نفس، زهد، عقل، صدق، اخلاص و بیان آن، طهارت قلب، صفت خوف و شرح صفت خائفین مورد مطالعه قرار گرفته است.
3- در این کتاب مطالبى گوناگونى پیرامون توبه و بازگشت به سوى خدا بیان شده است. مباحثى مانند: عزم بر تأدیب فن، خدعههاى نفس، دلایل صدق و توبه، عزت مقام تائبین، دلایل صدق شاکرین در این بخش از کتاب مورد شرح و توضیح واقع شده است.
4- در این کتاب فهم نماز بررسى شده است. گرچه این بخش داراى حجم اندکى است، ولى مؤلف مطالب بسیار مهمى در باب نماز را بیان مىکند. آداب ورود در نماز، به پاداشتن و فراغت از نماز در این بخش به خوبى بیان شده است. مؤلف آیات و روایات و اقوال علماء را پیرامون موضوع بیان مىکند.
5- توهم آخرین بخش از کتاب است که مشتمل بر این موضوعاتى همچون آلام و دردهاى موت، اهوال قیامت، شفاعت، عذاب کافرین و نعمتهاى بهشت است.
وضعیت کتاب:
فهرست موضوعات و مطالب در آخر کتاب بیان شده است. آدرس آیات و روایات، توضیح برخى عبارات و معرفى اعلام در پاورقى کتاب آمده است.
منابع :
- ویکی نور
- مقدمه و متن کتاب.