معرفى اجمالى
« شرح التعرف لمذهب التصوف»، به زبان فارسى، شرحى است گسترده، نوشته خواجه امام ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد مستملى بخارى.
متنى که این شرح پیرامون آن نگاشته شده است، کتابى فشرده و موجز به زبان عربى با نام« التعرف لمذهب التصوف» است و توسط ابو بکر بن ابو اسحق، محمد بن ابراهیم بن یعقوب نجارى کلاباذى به رشته تحریر درآمده است و یکى از مهمترین آثار عرفانى است.
شرح حاضر، از مهمترین و معتبرترین و کهنترین متن صوفیانه زبان فارسى است( گذشته از این، نسخهاى خطى از آن، به اعتبارى در شمار دومین نسخه خطى تاریخدار زبان فارسى است).
این شرح، به نامهاى متعدد خوانده شده است، از قبیل« نور المریدین و فضیحة المدعین»،« نور المریدین شرح تعرف لمذهب التصوف»،« کشف المحجوب شرح التصوف».
شارح، در مقدمهاى کوتاه، انگیزه خویش را از نوشتن این شرح، اجابت درخواست اصحاب خویش مبنى بر تألیف کتابى مشتمل بر دیانات و معاملات و حقایق و مشاهدات و اشارات به پارسى بیان کرده است.
روش شارح آن است که ابتدا، کلام مصنف را ترجمه کرده، سپس بر اساس اندیشههاى کلامى، حدیثى و فقهى و نظایر آن به شرح متن مزبور روى آورده و در این کار، دقت و امانت تمام به کار برده است. وى، دیباچه متن یاد شده را نیز جمله به جمله، نقل کرده است، سپس به ترجمه آن به پارسى پرداخته است.
شارح، در ترجمه، شیوایى و روانى کلام را بهگونهاى ستایشانگیز، رعایت کرده است. فصاحت و روانى و امانت در ترجمه، از کلام وى پیداست، ولى اصرارى در آوردن واژههاى سره فارسى ندارد. قصد و غرض او، رسایى کلام است، نه زیباى آن. شرحها، گاه کوتاه و گاه بلند است و این کوتاهى و بلندى ناگزیر و معلول اهمیت و نوع مطلب مورد بحث است.
شارح، همه جا با ماتن همداستان نیست، بلکه در مواردى نه چندان کم، دیده مىشود که با نظر وى موافق نمىباشد. گاه، از سر همدلى به توجیه رأىهاى ماتن مىپردازد، ولى در بیشتر موارد، خود استدلال مىکند و نارسایى استنباط مصنف را باز مىنماید، اما حکم کلى آن است که با وى، در کلیت، هم‌رأى و همداستان است.
شارح، در بزرگداشت خلفاى راشدین به مبالغه مىپردازد، اما هیچگاه احترام خاندان گرامى پیامبر را فرو نمىگذارد. وى، هرچند، امام على را، امام بر حق مىداند و معاویه را یاغى مىخواند، اما دشنام به وى را روا نمىشمارد.
نثر کتاب، نثر استوار و ساده و بى‌تکلف سده پنجم است و همچون برخى از نوشتههاى این دوره، ناهمآهنگ است.
تمام مطالب مطرح شده توسط شارح، در چهار جلد تنظیم گردیده است. کتاب، توسط محمد روشن، مقدمهنگارى و تحقیق و تصحیح و حاشیهنگارى شده است. ایشان، در پیشگفتار خویش، واژهها و ترکیبهاى نادر کتاب را ذکر کرده و توضیح داده است و در جلدى جداگانه( جلد پنجم)، به شرح و توضیح آیات و احادیث و عبارات و اشعار عربى کتاب پرداخته است.
منابع :
- ویکی نور