شرح کلمات باباطاهر العریان، اثر عبدالله بن محمد بن على میانجى همدانى سهروردى معروف به عین القضاة (متوفى 525ق)، شرح مختصرى بر رساله عرفانى باباطاهر همدانى (سده 5ق11/م) است.
رساله باباطاهر مشتمل بر «اشارات» و یا کلمات قصار به زبان عربى است که در 49 باب تدوین شده است.
این رساله، از دیرباز مورد توجه صوفیه بوده است و شروحى بر این کلمات نوشته‌اند و نخستین آنها شرح عین القضات است که به درخواست برخى از برادران اهل همدان نگارش یافته است که البته برخى این نسبت را صحیح نمى‌دانند.
ساختار
محقق کتاب پس از توضیح مختصرى در معرفى کتاب، شرح حال کوتاهى از نویسنده و شارح و تألیفات آنها ارائه کرده است.
شیوه نگارش کتاب بدین‌ترتیب است که شارح ابتدا سخنى را از باباطاهر در ذیل عنوان «قال» مطرح مى‌کند و سپس به شرح آن مى‌پردازد و بدین‌سان در چهل‌ونه باب به شرح کلمات باباطاهر همّت مى‌گمارد.
این شرح به ترتیب موضوعى گردآورى شده است. گفته‌هاى دیگران فقط جنبه توضیحى دارد و در تفسیر لغات به معنى ظاهرى آن اکتفاء کرده و مقاصد باباطاهر را کشف نموده است.
گزارش محتوا
شارح این کتاب به شرح ساده‌اى از لغات و اصطلاحات متصوفه به‌کار رفته در عبارات باباطاهر، همت گماشته و در تفسیر لغات به معنى ظاهرى آن اکتفاء کرده است. مباحث کتاب صبغه عرفان عملى دارد و از منازل سائرین سخن مى‌گوید.
شارح گاه به بیان ترکیب ادبى متن پرداخته و گاه مرجع ضمیرها را نیز مشخص کرده است و پس از بیان لغوى و اصطلاحى مفردات متن مختصرى در شرح محتوا سخن گفته است.
با مطالعه کلمات قصار باباطاهر و شروح آن چنین مستفاد مى‌شود که وى نه فردى عامى، بلکه دانشمندى است که در باب مسائلى چون علم و معرفت، عقل و نفس، دنیا و عقبى، اشاره و وجد و سماع، مشاهده و مراقبه، زهد و توکل و رضا، سکر و محبت و فقر و فنا، یعنى به جزئى‌ترین اصول فقه و شریعت تا پیچیده‌ترین دقایق فلسفه و عرفان و تصوف، احاطه‌ى کامل داشته، و عارف کامل و مرشد مکمل زمان خود بوده است (بجنوردى،1380، ج10، ص754).
وضعیت کتاب
در پاورقى کتاب، آدرس آیات و روایات و اشعار، توضیح پاره‌اى از اصطلاحات، معناى لغات مشکل، نسخه بدل‌ها و توضیحاتى درباره اعلام و اماکن آمده است.
در پایان کتاب فهرست مطالب آمده است.
منابع :
- ویکی نور
- بجنوردى، سید کاظم و همکاران، 1380، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، چاپ اول، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى.
- سهروردى همدانى، عبدالله، 1428ق، شرح کلمات باباطاهر العریان، به تصحیح عاصم إبراهیم الکیّالى، چاپ اول، لبنان، بیروت: دارالکتب العلمیة.