مناقب الأبرار و محاسن الأخیار فی طبقات الصوفیة اثر حسین بن‌نصر ابن‌خمیس مشهور به ابن‌خمیس موصلى، کتابى است به زبان عربى در احوال بزرگان صوفیه.
انگیزه مؤلف از نگارش کتاب، جبران کوتاهى‌اى بوده که از نویسندگان پیش از وى درباره معرفى بزرگان صوفیه و شرح اخبار و بیان مناقب و آثار ایشان روى داده است.
ساختار
کتاب داراى مقدمه‌اى به قلم محقق و فاقد تبویب و فصل‌بندى است. مطالب کتاب تنها به ترتیب سال وفات افراد تنظیم گردیده و داراى یک تتمه نیز مى‌باشد.
گزارش محتوا
در این کتاب به بیان شرح حال یکصد و نه تن از بزرگان صوفیه، به روش کتب طبقات، پرداخته شده است. شاید بتوان مطالب کتاب را در سه باب دسته‌بندى کرد:
باب اول مقدمه‌اى کوتاه است که در آن مؤلف به انگیزه خود از نگارش این اثر اشاره مى‌کند.
باب دوم بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده و مشتمل بر یکصد و نه شرح حال از بزرگان صوفیه است که از نظر اختصار و تفصیل، با یکدیگر متفاوت است. برخى از شرح حال‌ها از یک صفحه فراتر نمى‌رود، در حالى که برخى دیگر، پنجاه صفحه را در برمى‌گیرد. در این بخش، مؤلف پس از یاد نام صوفى مورد نظر و اشاره به جایگاه وى نزد صوفیان و زادگاه یا موطن وى، به مصاحبت او با برخى دیگر از بزرگان این طایفه اشاره مى‌کند.
نویسنده پس از اشاره‌اى کوتاه به مناقب و فضایل صوفى مورد نظر، به سال درگذشت وى نیز اشاره کرده، سپس به نقل اخبارى درباره وى پرداخته و پاره‌اى از مواعظ و اشعار او را نقل کرده است.
در این کتاب از بزرگانى چون: فضیل بن عیاض، ابراهیم بن ادهم، ذوالنون مصرى، معروف کرخى، بشر حافى، حارث محاسبى، شقیق بلخى، سهل تسترى، حاتم اصم و...نام برده شده است.
روش مؤلف در ترتیب تراجم، همان ترتیبى است که استاد وى ابوعبدالرحمن سلّمى در کتاب «طبقات الصوفیة» و نیز قشیرى در «الرسالة القشیریة» اتخاذ کرده‌اند؛ یعنى ترتیب تراجم بر اساس ترتیب طبقات.
باب سوم کتاب را مى‌توان به شنیده‌هاى مؤلف اختصاص داد. پس از آن‌که مؤلف به کوتاهى پیشینیان خود درباره تراجم بزرگان صوفیه اشاره مى‌کند، به یادکرد اخبار برخى از صوفیان بر اساس شنیده‌هایش مى‌پردازد. این بخش از کتاب مشتمل بر هفتاد و نه خبر و گزارش از بزرگان صوفیه است. در این بخش، مؤلف پس از ذکر نام فرد مورد نظر، به نقل اخبارى که درباره وى شنیده، اعم از اقوال، احوال، مواعظ، اشعار و... پرداخته است.
وضعیت کتاب
نسخه حاضر در برنامه مشتمل بر پاورقى‌هایى به قلم محقق کتاب، آقاى محمد ادیب الجادر و نیز فهرست‌هاى ذیل مى‌باشد:
فهرست آیات، احادیث، اعلام، اقوام و قبایل و مذاهب، کتاب‌ها، اماکن و شهرها، ایام و غزوات و حوادث، حیوانات، اوائل و اواخر، اشعار، اصطلاحات و واژگان فنى و اشیاء، فهرست منابع تحقیق و فهرست متَرجمین به ترتیب حروف الفبا.
منابع :
- ویکی نور
- آصف فکرت، محمد، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج3، ص465.