مجموعه رسائل عوارف المعارف که همگى جز یکى به زبان فارسى است، مجموعه‌اى است حاوى چندین اثر از آثار برخى از عرفاى نامى.
ساختار
مجموعه مزبور، مشتمل بر 14 رساله است به شرح
زیر:
«حقّ الیقین»، «مرآت المحققین»، «نور
الوحدة»، «کنز الرموز»، «اصول و فروع دین»، «رساله جامع الاسرار»، «رساله اسرار
القلوب»، «رساله کنز الاسرار»، «ترجیع‌بند ناصر خسرو»، «ترجیع‌بند شیخ عراقى»،
«ترجیع‌بند شاه نعمت‌الله ولى»، «ترجیع‌بند خواجوى کرمانى»، «ترجیع‌بند هاتف
اصفهانى»، و «مناجات شیخ بهائى»
البته بین ترجیع‌بند هاتف و مناجات شیخ بهائى، یک مثنوى 50 بیتى(ظاهرا از هاتف) و دو غزل از شاه نعمت‌الله ولى گنجانده شده است.
گزارش محتوا
حقّ الیقین: این رساله، از شیخ محمود شبسترى و شامل 8 باب و هر باب آن، مشتمل بر حقایق و دقایق و لطایف عرفانى است و ترتیب باب‌هاى آن چنین است:
باب اول، در ظهور ذاتى حق تعالى و بیان مقام معرفت؛
باب دوم، در ظهور صفاتى حق تعالى و بیان مقام علم او؛
باب سوم، در مظاهر و مراتب آن و بیان مبدأ؛
باب چهارم، در وجوب وحدت واجب تعالى؛
باب پنجم، در ممکن الوجود و کثرت؛
باب ششم، در تعین حرکت و تجدد تعینات؛
باب هفتم، در حکمت تکلیف و جبر و قدر و سلوک؛
باب هشتم، در بیان معاد و بیان حشر و حقیقت فنا و بقا.
مرآت المحققین: این رساله نیز اثر شیخ محمود شبسترى و در بیان معرفت نفس و علم خداشناسى و دانستن بقاى حق تعالى به واسطه دانستن صنایع و بدایع و عجایب قدرت او در عالم آفاق و انفس و مشتمل بر هفت باب زیر است:
باب اول، در بیان نفس طبیعى و نباتى و حیوانى و انسانى و قوّت‌ها و خادمان ایشان؛
باب دوم، در صور موجودات؛
باب سوم، در بیان واجب و ممکن و ممتنع؛
باب چهارم، در حکمت آفرینش؛
باب پنجم، در بیان مبدأ و معاد؛
باب ششم، در برابر کردن آفاق و انفس؛ یعنى برابر کردن تن آدمى با عالم؛
باب هفتم، در تطبیق آفاق و انفس.
رساله نور الوحدت(نور الوحدة): این اثر، حاصل فتوح غیبى است که در شب جمعه، سوم ربیع‌الاول سال 1053ق، براى خواجه حوراء متخلص به مغربى، اتفاق افتاده و وى شروع به اظهار این اسرار نموده است. به نظر وى، همه اذکار و مراقبات و توجهات و طرق سلوک که مشایخ وضع نموده‌اند، براى رفع اثنینیت و سوق دادن به مقام وحدت است. انسان اگر هزار سال فکر کند، غیر از حقیقت مطلقه که عین وحدت است، هیچ چیزى نمى‌یابد. سالک، باید شب و روز در این سعى باشد که کثرت موهومه را که به‌عنوان غیریت در نظر مى‌دارد، از نظر ساقط نموده تا مرآت وحدت شود؛ به‌طورى که جز یکى نبیند و جز یکى نخواند و جز یکى نداند.
کنز الرموز: منظومه‌ى جناب میر حسینى است. اشعار این منظومه، در موضوعات زیر سروده شده است: نعت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)؛ بیان معرفتِ عشق؛ بیان معرفت اسلام؛ بیان معرفت نماز؛ بیان معرفت زکات؛ بیان معرفت روزه؛ بیان معرفت حج؛ بیان معرفت علم؛ بیان معرفت توحید؛ بیان تعریف عارف؛ بیان معرفت نفس؛ بیان نفس اماره؛ بیان معرفت دل؛ بیان معرفت روح؛ بیان کیفیت عقل؛ بیان معرفت توکل؛ بیان رضا و کیفیت آن؛ بیان قرب و بعد و کیفیت آن؛ بیان قبض و بسط؛ بیان توفیق و شوق احوال؛ بیان شوق محبت؛ بیان تفرید؛ بیان تجرید؛ بیان تلوین و تمکین؛ بیان غیبت و حضور؛ بیان علم الیقین و عین الیقین؛ بیان قید در مقام تمکین، بیان تجلّى صفات، بیان تجلّى ذات و بیان سماع و کیفیت آن.
رساله اصول و فروع دین: این رساله، از جناب نورعلى‌شاه و به روش استدلالى است. مؤلف، بعد از بیان اصول و فروع دین مى‌فرماید: اصول و فروعى که گذشت ظاهر بود، حاصل از آن پریشانى جمعیّت خاطر بود. باز به اصول و فروع باطن بکوش، حقیقت بخر، مجاز بفروش، آن گرد است و این آب، آن دوده است و این ناب.
رساله جامع الاسرار: این رساله، تصنیف جناب نورعلى‌شاه در سیر و سلوک است. وى، تصریح مى‌کند که حسن، علّت غائى ایجاد است و عشق، اساس حسن را بنیاد و بر هر ذى عقلى ظاهر است که حسن، غیر عشق نیست. اگرچه در عبارت دو است، به معنى یکى است و آن یکى، نورى است سرمدى؛ اعنى حقیقتى است محمّدى(ص)، پس انبیاى گرام و اولیاى ذوى الاحترام همگى مظهر حسنند.
نورعلى‌شاه، سپس به ظهور تجلیّات ذات و صفات در مظاهر اشاره کرده و درباره مسائل مختلف اخلاقى و عرفانى حکایات و اشعار زیبا و دل‌نشینى را ارائه مى‌دهد.
رساله اسرار القلوب: این رساله، به زبان عربى است و در لابه‌لاى آن از اشعار فارسى زیاد بهره برده شده است. مصنّف، در این رساله، درباره مسائل مختلف عرفانى از قبیل اقسام قلب، معرفت تخلّص از وسواس، بیان خواطر انسانى، حقیقت علم لدنى، بیان حضور قلب و ظهور انوار غیبى، حسن خلق، اقسام عوالم سه‌گانه، بیان توبه، فضیلت علم و علماء و بیان اسماء الله بحث کرده و حکایات مختلفى را در این باره آورده است.
رساله کنز الاسرار: این رساله از نورعلى‌شاه و مشتمل بر اوراد مختلف است، مثل اورادى که مداومت بر آن، منتج قرب نوافل و موجب عروج بر معارج و منازل است و اورادى که در هنگام جمعیت و اقبال و فرصت و فراغ بال، به آن اشتغال باید نمود و...
سایر رساله‌هاى مندرج در این مجموعه، عبارت
است از:
ترجیع‌بند ناصر خسرو با این بند:
که جهان پرتوى است از رخ دوست جمله کاینات سایه اوست
ترجیع‌بند شیخ عراقى با این بند:
که همه اوست هر چه هست یقین جان جانان و دلبر و دل و دین
ترجیع‌بند شاه نعمت‌الله ولى با این بند:
که سراسر جهان و هر چه در اوست عکس یک پرتوى است از رخ دوست
ترجیع‌بند خواجوى کرمانى با این بند:
که جهان صورت است و معنى دوست ور به معنى نظر کنى همه اوست
ترجیع‌بند معروف هاتف اصفهانى با این بند:
که یکى هست و هیچ نیست جز او وحده لا اله الا هو
پس از ترجیع‌بند هاتف، یک مثنوى 50 بیتى(ظاهرا از هاتف)، در تعریف عشق با این آغاز:
مزاج عشق بس مشکل‌پسند است قبول عشق بر طاق بلند است
و این پایان:
اگر مى‌بایدت عمر دوباره مکن پیوند عشق از عمر پاره
و دو غزل از شاه نعمت‌الله ولى؛ یکى، با این مطلع:
من جمالش در تجلى دیده‌ام صورتش را عین معنى دیده‌ام
و دیگرى، با این آغاز:
ما خدا چون شما نمى‌طلبیم یعنى از خود جدا نمى‌طلبیم
درج شده است؛
مناجات شیخ بهائى که مشتمل بر دو مثنوى با وزن‌هاى مختلف است؛ یکى، با این آغاز:
دلا تا به کى از در دوست دورى گرفتار دام سراى غرورى
و دیگرى، با این آغاز:
اى مرکز دایره امکان وى زبده عالم کون و مکان
منابع :
- ویکی نور