الإنسان الکامل فی معرفة الأواخر و الأوائل، به زبان عربى، اثر عبدالکریم جیلى، درباره یکى از مسائل مهم و پرجاذبه عرفان نظرى؛ یعنى انسان کامل است.
ساختار
کتاب، شامل یک مقدمه و 63 باب است.
گزارش محتوا
مؤلف، در باب اول، از ذات سخن گفته است که چکیده‌اى از مضامین کلام وى چنین است: «ذات، چیزى است که اسماء و صفات به آن نسبت داده مى‌شود؛ خواه معدوم باشد، مثل عنقاء و خواه موجود باشد که خود بر دو گونه است: یکى، موجود محض که همان ذات پاک خداست و دیگرى، موجود ملحق به عدم است که همان ذات مخلوقات مى‌باشد.
ذات خدا، همان نفس اوست که به واسطه آن موجود است، چون او قائم به خویش است. ذات خدا، غیب احدیتى است که با مفهوم هیچ عبارتى و معلوم هیچ اشارتى، قابل درک نیست، زیرا فهم هر چیزى به واسطه امورى است که با آن مناسبت و مطابقت یا منافات و ضدیت دارد؛ در حالى که در جهان هستى، هیچ امرى با ذات وى مناسبت و مطابقت و منافات و ضدیت ندارد...
وى، در باب آخر، هدف از آفرینش همه موجودات را عبادت خدا مى‌داند و نتیجه مى‌گیرد که در جهان هستى، هر چیزى با حال و مقال و فعال، بلکه با صفات و ذات خویش به عبادت خدا مشغول است؛ منتها عبادات، به جهت اختلاف مقتضیات اسماء و صفات الهى، با یک‌دیگر اختلاف پیدا مى‌کنند...
او، در ادامه، با زبانى نمادین از هبوط حضرت آدم(در حالى که از پیش، داراى مقام ولایت بوده است) به دنیا و اعطاى مقام نبوت به وى و به دنبال آن، گروه گروه شدن مردم و پدید آمدن امت‌هاى گوناگون و عبادت خاص هر کدام و... سخن مى‌گوید، سپس امت محمد(ص) را داراى هفت مرتبه (اسلام، ایمان، صلاح، احسان، شهادت، صدیقیت و قربت) مى‌داند و بالاتر از مرتبه هفتم را مرتبه نبوت مى‌خواند که باب آن با وجود مبارک محمد(صلی الله علیه و آله) بسته شد. در پایان، هر یک از مراتب مزبور را شرح مى‌دهد و از اسرار شهادتین، نماز، زکات، روزه و حج سخن مى‌گوید.
وى، در سایر ابواب از اسم، صفت، الوهیت، احدیت، واحدیت، رحمانیت، ربوبیت، عماء، تنزیه، تشبیه، تجلى افعال، تجلى اسماء، تجلى صفات، مجلاى ذات، حیات، علم، اراده، قدرت، کلام، سمع، بصر، جمال، جلال، کمال، هویت، انیت، ازل، ابد، قدم، ایام الله، صلصلة الجرس، ام الکتاب، قرآن، فرقان، تورات، زبور، انجیل، نزول حق به آسمان دنیا، فاتحة الکتاب، «الطور و کتاب مسطور فی رق منشور و البیت المعمور و السقف المرفوع و البحر المسجور»، رفرف اعلى، سریر و تاج، قدمین و نعلین، عرش، کرسى، قلم اعلى، لوح محفوظ، سدرة المنتهى، روح القدس، ملک مسمى به روح، قلب، عقل اول، وهم، همت، فکر، خیال، صورت محمدى، نفس، انسان کامل، «اشراط الساعة و ذکر موت و برزخ و حساب و قیامت و میزان و...»، «آسمان‌هاى هفت‌گانه و آنچه در بالاى آنهاست و زمین‌هاى هفت‌گانه و آنچه در زیر آنهاست و...» و سایر ادیان و عبادات بحث کرده است.
وضعیت کتاب
کتاب، توسط ابوعبدالرحمن صلاح بن محمد بن عویضه، تحقیق و تصحیح شده است. وى، در مقدمه خویش، از وجه تسمیه صوفیه به این نام سخن گفته است. فهرست ابواب کتاب، در آغاز و فهرست محتویات، در پایان ذکر شده است. پاورقى‌ها، به ذکر آدرس آیات و منابع روایات اختصاص یافته است. کتاب، توسط دار الکتب العلمى بیروت به چاپ رسیده است.
منابع :
- ویکی نور