عدة الداعی و نجاح الساعی، به زبان عربى، تألیف جمال‌الدین، احمد بن محمد بن فهد حلى، متوفاى 841ق، در موضوع عرفان عملى است و در سال 801ق، تألیف شده است.
ساختار
کتاب، داراى یک مقدمه، شش باب و یک مقدمه است. پیش از متن کتاب، مقدمه ناشر و مقدمه محقق واقع شده است.
گزارش محتوا
ناشر، در مقدمه خود، نخست، اندکى از دعا و اهمیت آن سخن گفته و سپس به معرفى این کتاب پرداخته است.
محقق(احمد موحدى قمى)، در مقدمه خویش، از مؤلف، شخصیت علمى و عملى وى، مشایخ وى، روایت کنندگان از وى و آثار او سخن به میان آورده است.
مؤلف، در مقدمه، به تعریف دعا و ترغیب به آن پرداخته است. وى، پس از بیان تعریف لغوى و اصطلاحى دعا، به ذکر اخبار «من بلغ»، با این مضمون: «هر کس حدیثى را در استحباب چیزى بشنود و به آن عمل کند، ثواب آن را مى‌برد، اگر چه پیامبر(ص) آن را نگفته باشد»، همت نهاده است.
ابواب کتاب
کتاب، در شش باب به ترتیب زیر تنظیم شده است:
درباره ترغیب بر دعا توسط عقل و نقل: در این باب، ابتدا، دلیلى عقلى بر لزوم دعا کردن بنده آورده، پس از آن، روایات پیامبر(صلی الله علیه وآله) و ائمه(علیهم السلام) را در این باره ذکر کرده است. هم‌چنین آیات قرآن را آورده و با آنها استدلال نموده. مؤلف، در بین مطالب، اشکالات متعددى را که ممکن است به ذهن انسان خطور کند، مطرح کرده و به آنها جواب‌هاى کاملى داده است.
درباره اسباب اجابت دعا: ابن فهد، در این قسمت، اسباب مزبور را هفت قسم دانسته که برخى به خود دعا، برخى به زمان آن، برخى به مکان آن، برخى به حالات داعى، برخى به حالاتى که دعا در آن واقع مى‌شود و برخى به... بازمى‌گردد.
درباره دعا کننده: در این باب، از کسانى که دعایشان مستجاب مى‌شود و کسانى که دعایشان مستجاب نمى‌شود، بحث شده است.
درباره کیفیت دعا: در این باب، از آداب قبل از دعا (طهارت، استقبال قبله و...)، آداب مقارن با دعا (پافشارى نمودن در دعا، اجتماع در دعا، حالت خشوع به خود گرفتن و...)، آداب بعد از دعا (ملازمت بر دعا در صورت اجابت و عدم‌اجابت، کشیدن دست بر صورت، ختم کردن دعا با صلوات فرستادن بر پیامبر و آل او و...) و امورى که باعث نابودى عمل مى‌گردد(ریا و عجب)، سخن به میان آمده است.
درباره ذکر: ابن فهد، در ابتداى این باب، جملاتى را با این مضمون، مرقوم نموده است: «حال که فضل و اهمیت دعا بیان شد، بحثى پیرامون ذکر مى‌آوریم، زیرا ذکر، تمام فواید دعا را دارد و قائم مقام آن مى‌شود و همان‌طور که دعا رفع بلا و جلب نفع مى‌کند، ذکر نیز همین خصوصیات را دارا است».
وى، در ادامه، شرایط و آداب ذکر و انواع آن را بیان کرده و ادعیه مربوط به اوقات خاص را آورده است.
درباره تلاوت قرآن: ابن فهد، تلاوت قرآن را قائم مقام دعا و ذکر و واجد فواید آنها مى‌داند و مطالبى را در برترى قرآن بر دعا و ذکر، بیان مى‌فرماید. هم‌چنین از خواص قرآن و سور آن سخن مى‌گوید.
ابن فهد حلى، در خاتمه کتاب، اسماء الله الحسنى را با ذکر روایتى از پیامبر(ص) بیان کرده، پس از آن، درباره هر یک از 99 اسم الهى توضیحى مختصر داده و در پایان، نکته ظریفى را در مورد تکثّر اسماء الهى و یگانه بودن ذات خداوند و وجه جمع بین این دو، بیان نموده است.
وضعیت کتاب
مؤلف، خود، این کتاب را با نام «نبذة الباغی فی ما لا بد منه من آداب الداعی» تلخیص کرده است.
ذکر پاره‌اى از ترجمه‌هاى کتاب
ترجمه کتاب توسط على بن حسن زوارى، از شاگردان محقق کرکى و استاد مولا فتح‌الله کاشانى، با نام «مفتاح النجاة»؛
ترجمه‌اى توسط نصیرالدین، محمد انصارى، در سال 967؛
ترجمه کتاب توسط سید صادق توشخانکى، در سال 1301.
کتاب، بارها در ایران و هند به زیور طبع آراسته شده و بسیار مورد علاقه و توجه مردم قرار گرفته است.
در چاپ حاضر، مقدمه‌اى در شرح حال مؤلف و کتاب‌هاى او و فهرست‌هایى شامل مطالب و کتب اشاره شده در متن، به کتاب افزوده شده است.
هم‌چنین پاورقى و تعلیقات مفصلى شامل ترجمه لغات مشکل متن، توضیحات ضرورى و نافع و استخراج روایات و آیات، در کتاب به چشم مى‌خورد.
منابع :
- ویکی نور