عرفان شیعی

شرح دعای صباح حضرت امیر مؤمنان علی بن ابی‌طالب(ع)، اثر قاضی نورالله شوشتری (متوفی 1019ق)، با تصحیح محمد وفادار مرادی، کتابی است فارسی در شرح دعای صباح حضرت علی(علیه السلام).

 

ساختار

کتاب، مشتمل است بر مقدمه مؤسسه پژوهش و مطالعات عاشورا، مقدمه مفصل مصحح و شرح فقرات دعای صباح.

 

روش شارح چنین است که فرازی از این دعا را آورده و در ذیل آن به ترجمه لغات و نقش برخی از کلمات در جمله اشاره می‌کند و سپس ترجمه و شرح خود را ارائه می‌دهد.

 

گزارش محتوا

درباره سند و انتساب دعا – به‌‌قرار مسموع - نسخه اصلی به خط کوفی در خزانه ناصرالدین ‌شاه قاجار بوده است که در آخر آن عبارت زیر نوشته شده: «کتبه علی بن أبی‌طالب فی آخر نهار الخمیس حادی عشر ذی‌الحجة سنة خمس و عشرین من الهجرة» (علی بن ابی‌طالب این دعا را در آخر روز پنج‌شنبه یازدهم ذی‌حجه سال بیست‌وپنج هجری نوشته است) و همین تاریخ را علامه مجلسی در کتاب شریف «بحار الأنوار» بعد از مآخذ فراوان دعا مانند «اختیار المصباح» سید بن باقی و غیره چنین نگاشته است که: شریف یحیی بن قاسم علوی، نسخه‌ای از دعا به خط حضرت، زیارت فرموده که عبارت زیر در آن مکتوب بوده است: بسم ‌الله الرحمن الرحیم؛ این دعایی است که تعلیم نمود مرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و می‌خواندند آن را هر صبح... نوشته است این را علی بن ابی‌طالب در آخر روز پنج‌شنبه یازدهم شهر ذی‌حجة الحرام سال بیست‌وپنج هجری.

 

قطع‌ نظر از اسانید صحیح و روایات صریح مروی از حضرت، شهرت و علو مضامین دعا بی‌نیاز از گفتگو در جهت صدور آن می‌دارد که در واقع کلام گهربارش فوق کلام مخلوق و دون کلام خالق است.

 

قاضی، این شرح را به‌صورت مختصر و مشحون به اشعار فارسی به نام سلطان خیرات‌بیگم، دختر سلطان ابراهیم‌میرزا (به سال 990ق) نگاشته است. وی بعد از نقل فقره‌ای از دعا و ذکر معانی لغوی کلمات، به شرح کلامی و ذوقی مضامین آن پرداخته و در خاتمه هر فقره با عنوان «و فقیر را در این نظر است»، توضیحات تکمیلی را می‌نگارد‏.

 

این دعا پس از نقل علامه مجلسی، مورد توجه عالمان شیعی قرار گرفته و شروحی متعدد بر آن نگاشته‌اند. علامه فقید حاج آغابزرگ تهرانی در کتاب ارزشمند «الذریعة»، به شروح فارسی و عربی به‌صورت منظوم و منثور این دعا اشاره می‌کند.

 

مصحح کتاب نیز در مقدمه‌اش به بخشی از شروح این دعا اشاره می‌کند.

 

برای آشنایی بیشتر با روش شارح، فرازی از دعای صباح به‌همراه شرح آن آورده می‌شود: «الماسک من أسبابک بحبل الشرف الأطول». «امساک»: چنگ در زدن. «حبل»: ریسمان و به معنی امان نیز آمده. «شرف»: بزرگواری. «اطول»: درازتر. «الماسک»: صفت دلیل است که در فقره سابقه مذکور و حرف جر در هریک [از] «من أسبابک» و «بحبل»، متعلق است به ماسک، و «اطول»: صفت «الشرف». یعنی: ای آن پیغمبری که چنگ در زده است از سبب‌های قرب تو یا رحمت تو به ریسمان بزرگواری و درازتر و می‌تواند بود که مراد از حبل، امان باشد؛ چه، آن شرف اطول است از سایر اسباب رحمت و مغفرت....

 

وضعیت کتاب

مصحح، کتاب را بر اساس نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی و نسخه کتابخانه خانقاه احمدیه شیراز مورد تحقیق قرار داده که توضیحات تکمیلی هر دو نسخه در مقدمه آمده است‏. ایشان تصاویر صفحاتی از نسخه خطی مورد استفاده را بعد از مقدمه آورده است.

 

پاورقی‌های کتاب به ذکر ترجمه اعلام متن‏، اختلاف نسخ‏، آدرس آیات‏ و توضیحات سودمند دیگر‏، اختصاص یافته است.

منابع :

• ویکی نور