امام‌شناسى از مهمترین آثار علاّمۀ طهرانى بشمار مى‌رود که در 18 جلد تدوین شده است این کتاب مجموعه‌اى است از بحثهاى تفسیرى، فلسفى، روائى، تاریخى، اجتماعى دربارۀ امامت و ولایت به طور کلّى و دربارۀ امامت و ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) ائمّۀ معصومین علیهم‌السلام بالخصوص که به صورت درسهاى استدلالى علمى متّخذ از قرآن کریم و روایات وارده از خاصّه و عامّه و ابحاث حلّى و نقدى پیرامون ولایت مى‌باشد این مجموعه که شامل 270 درس است در سال 1391 هجرى قمرى در ماه مبارک رمضان براى برخى از دوستان ایمانى تدریس شده است.
گزارش محتوا
در جلد اوّل به مطالب زیر اشاره شده است:
لزوم عصمت انبیاء و ائمّه علیهم‌السلام، حقیقت عصمت و لوازم آن، امتیازات مخلصین در قرآن کریم، ولایت تکوینى امام بر نفوس، منصب امامت بالاتر از نبوّت و اساس تعالیم اسلام است، لزوم تبعیّت از اعلم و لزوم اعلمیّت امام، افضلیّت امیرالمؤمنین در جمیع فضائل نفسیّه و اعتراف عمر به اعلمیّت امیرالمؤمنین(ع)، علّت مخالفت معاندین با خلافت امیرالمؤمنین(علیه السلام)
مهمترین مطالب جلد دوّم عبارتند از:
تفسیر آیۀ اولى الامر و نقد نظریّۀ عصمت اجتماع اهل حلّ و عقد، اکملیّت امیرالمؤمنین(علیه السلام) در جمیع فضائل، منصب امامت ویژه عباد اللّه المخلصین است، آراء اکثریت نمى‌تواند معیار انتخاب امام معصوم باشد، امام باید افضل و در رأس امور است و منصوب از جانب خدا باشد، مراد از اولى الامر ائمّه معصومین(علیه السلام)هستند، وصایت امیرالمؤمنین و ائمّۀ معصومین(علیه السلام) از جانب رسولخدا
در جلد سوّم با تفسیر آیات مختلف مطالب زیر
قابل بررسى است:
لزوم متابعت از اعلم، حدیث جابر درباره اهل‌بیت(علیهم السلام)، بحث در سند و مفاد حدیث جاهلیّت و تبیین مفهوم مرگ جاهلى، خیر البریّه در سورۀ بیّنه درباره امیرالمؤمنین و شیعیان آن حضرت وارد شده است، براساس آیۀ 69 سورۀ نساء میان ارواح مؤمنین و ائمّه معصومین(علیهم السلام) معیت و اتّحاد معنوى برقرار است، حقیقت اسلام همان تشیّع است و بیان صفات شیعه، تفسیر آیۀ تطهیر و استشهاد و احتجاج‌هاى اهل‌بیت به آیۀ تطهیر، زنان پیامبر مصداق اهل‌بیت نیستند.
اهمّ مطالب جلد چهارم به قرار زیر است:
امام وارث همۀ علوم قرآن، علوم همۀ انبیاء و
بالاخره وارث جنبه‌هاى روحى و علمى پیامبران است،ذکر برخى از معجزات و مناقب
امیرالمؤمنین(علیه السلام) و اینکه امیرالمؤمنین(علیه السلام) وارث همه کمالات پیامبر جز نبوّت بوده
است، مراد از آیۀ«و من عنده علم الکتاب»امیرالمؤمنین(علیه السلام) مى‌باشد،
مراد از شاهد در آیۀ 17 سورۀ هود و مراد از هادى در آیۀ«و لکلّ قوم هاد»امیرالمؤمنین است،ضرورت وجود امام و بیان اینکه زمین هیچگاه از حجّت خدا خالى نیست.
در جلد پنجم کتاب به مطالب زیر اشاره شده
است:
تحقیق معناى ولایت و بیان علامه طباطبایى دربارۀ آن، پیمودن راه ولایت مبتنى بر چشم‌پوشى از همه چیز جز خداست، راه رسیدن به ولایت و حالات اولیا در منازل سلوک تا فناى در ذات الهى، گفتار محقّقان عرفا و حکما دربارۀ انسان کامل، ولایت کلّیۀ الهیه عین ولایت خداست در خداوند اصالت دارد ولى در ولىّ تبعیّت دارد، انحراف فرقه وهابیه و شیخیّه در توحید و ولایت، تفسیر آیۀ ولایت و شبهات فخر رازى پیرامون آیه و ردّ بر آنها.
مهمترین مطالب جلد ششم عبارتند از:
میزان و محور حقّ على(علیه السلام) است، کیفیّت حج و عمره‌هاى رسولخدا(صلی الله علیه و آله)، خشم رسول‌اللّه از شکایت‌کنندۀ از امیرالمؤمنین و گفتار آن حضرت دربارۀ تصلّب على در دین، کیفیّت تشریع حجّ تمتّع و تفاوتهاى آن با حجّ افراد و قران، بیان مبسوط جریان حجّة الوداع در تمهید واقعۀ غدیر خم، تفسیر آیۀ نسىء و بیان عدم مشروعیّت تبدیل ماههاى قمرى به شمسى، بحث مفصّل تفسیرى، روائى، فقهى و تاریخى دربارۀ بناء اسلام بر سال و ماه قمرى، یکى از ارکان مهمّ وحدت اسلامى اتّحاد تاریخ است، قوائد سال قمرى و مضارّ سال شمسى، لازم به ذکر است که علامه طهرانى در کتاب رسالۀ نوین دراین‌باره به طور مفصّل صحبت کرده است که‌علاقمندان مى‌توانند به آنجا رجوع نمایند.
در جلد هفتم مطالب زیر بررسى شده است:
نصب امیرالمؤمنین(علیه السلام) در غدیر خم به ولایت عامّۀ مطلقه، مشکلات و پى‌آمدهاى تحمّل ولایت، بلایا و فتن وارده بر امیرالمؤمنین(علیه السلام) پس از رسولخدا(صلی الله علیه و آله)، خطبه رسولخدا در غدیر خم، روایات متعدّد دربارۀ شأن نزول آیۀ تبلیغ، بحث در رابطه با سند حدیث غدیر، گفتار علامه امینى راجع به مصادر حدیث غدیر، روایات وارده از شیعه دربارۀ حدیث غدیر، بحث در تفسیر و مفاد حدیث غدیر، تحقیق در معناى حقیقى و ریشه‌اى کلمه مولى، گفتار فخر رازى در معناى مولى و ردّ آن توسط علاّمۀ امینى
اهمّ مطالب جلد هشتم عبارتند از:
تفسیر آیۀ ولایت، مراد از نعمت ولایت و مراد از یوم روز غدیر خم است، پیشى گرفتن از حکم خدا و رسولخدا عین عقب‌افتادگى است، نصّ رسولخدا(صلی الله علیه و آله) بر امیرالمؤمنین بودن على(علیه السلام)، رأى گیرى مخفیانه در سقیفه با خدعه همراه بود و از نظر ظاهر هم باطل است، اعتراف عمر به احقّ بودن امیرالمؤمنین(علیه السلام) براى خلافت، امیرالمؤمنین(علیه السلام) میزان سنجش نیکى‌ها و زشتى‌هاست، عمر بدعت‌هاى خود را رنگ و صبغۀ دینى داد، عمر اسلام راستین را فداى عزّت عرب کرد، خطبۀ امیرالمؤمنین در تغییر سنت‌هاى خلاف.
در جلد نهم به مطالب زیر اشاره شده است:
بیان احتجاج‌ها و استشهادها به حدیث غدیر، احتجاج امیرالمؤمنین به حدیث غدیر در حوادث مختلف، نزول آیۀسأل سائلدرباره منکر حدیث غدیر، روایت ثعلبى در تفسیر کشف و بیان در شأن نزول آیۀسأل سائل،روایت ابوالفتوح رازى و کلمات شیرین و مسجّع او در ولایت، ابن تیمیّه در معناى ابطح اعمال غرض کرده است، عامه و اهل سنّت وهّابى‌ها را لعنت مى‌کنند، روز غدیر خم روز عید است، خطبۀ امیرالمؤمنین در فضیلت غدیر، عید غدیر افضل اعیاد است، بیان سید ابن طاوس در علّت افضلیّت عید غدیر بر سایر اعیاد، بیان اعمال وارده در روز غدیر، عمّامه بستن رسولخدا بر سر امیرالمؤمنین در روز غدیر خم صورت گرفته است.
اهمّ مطالب جلد دهم عبارتند از:
بیان حدیث منزلت، وزارت و خلافت على از روز اوّل با نبوت رسولخدا بوده است، روایت علماى شیعه حدیث منزلت را از زبان رسولخدا، استشهاد امیرالمؤمنین(ع) نزد ابوبکر به حدیث منزلت، وصیّت رسول خدا به انصار و بیان حدیث منزلت، حدیث منزلت در وقت حرکت رسولخدا به غزوۀ تبوک، شواهد قطعیّه بر خلافت امیرالمؤمنین(علیه السلام) بر مدینه در غزوۀ تبوک، ابیات منسوب به امیرالمؤمنین(علیه السلام) دربارۀ حدیث منزلت، سایر مقامات حدیث منزله مانند بعد از فتح خیبر، در وقت بستن درهاى مسجد است غیر از در على در وقت عشیره و عقد اخوّت، گفتار رسولخدا به امّ سلمه، در موقع اسم‌گذارى حسنین علیهما‌السلام، در دعاى رسولخدا و گفتار او به ابوسفیان، در وقت گفتار دشمن و در وقت فرستادن خالد، در معراج رسولخدا، در وقت رحلت رسولخدا در حضور انصار.
در جلد یازدهم مطالب مهمّ عبارتند از:
علم و عرفان خداوندى از شرائط اولیه رهبرى است، امیرالمؤمنین اعلم امّت به علوم ظاهرى و به علوم باطنى بوده است، بحث پیرامون انا مدینة العلم و علىّ بابها، حاکم در مستدرک بر صحّت این حدیث اصرار دارد، بیان قضایا و محاکمات امیرالمؤمنین(ع)، در میان اصحاب و جمیع امّت، امیرالمؤمنین(علیه السلام) مقام اوّل در علم را دارند، اعتراف عمر به حقّانیت على(ع) در خلافت، قضایاى شگفت‌انگیز امیرالمؤمنین(علیه السلام)، کنار زدن امیرالمؤمنین(علیه السلام) به علت جهل به مقام والاى او.
در جلد دوازدهم دربارۀ مطالب زیر بحث مى‌کند:
دربارۀ علوم عینیّه امیرالمؤمنین(علیه السلام)، اخبار غیبى متعدّد از امیرالمؤمنین(علیه السلام)، علم منایا و بلایا و ملاحم و فتن امیرالمؤمنین، اخبار آن حضرت از شهادت خود، علوم مختلف و متنوّعى که از امیرالمؤمنین(علیه السلام) به ظهور رسیده است، گفتار ابن ابى‌الحدید در اینکه همۀ علوم به آن حضرت مى‌رسد، جمع‌آورى قرآن توسّط آن حضرت، علم آن حضرت به زبان حیوانات و فرشتگان، پاسخ آن حضرت از سؤالهاى پادشاه روم، امیرالمؤمنین عالم به تورات و انجیل و گویندۀ سلونى است.
اهم مباحث جلد سیزدهم عبارتند از:
تفسیر آیۀو ما محمّد الاّ رسول قد خلت من قبله الرّسل...و بیان برخى وقایع غزوۀ احد و پایدارى امیرالمؤمنین(ع) در دفاع از جان پیامبر(ص)، اعتراف عثمان به فرار خود در جنگ احد، روایات صریحۀ رسولخدا در فرار عمر در روز احد، امر رسول خدا به آوردن قلم و دوات براى نوشتن وصیّت و منع عمر از آوردن قلم و دوات و نسبت یاووئى به پیامبر، بحث مشروع و مستوفى در سند حدیث ثقلین و تواتر آن در روایات شیعه و عامّه، مقاماتى که رسولخدا به حدیث ثقلین لب گشوده‌اند، بحث در سند و دلالت حدیث ثقلین، روایات خاصّه و عامه در تعیین دوازده امام.
در جلد چهاردهم مطالب زیر مورد بررسى قرار مى‌گیرد:
امر قرآن و پیامبر به کتابت و تربیت کاتبان، منع عمر از کتابت حدیث پیامبر(ص)، بیان علاّمۀ طباطبایى دربارۀ عدم تحریف قرآن، نقدى بر کتاب فصل الخطاب در تحریف قرآن، معرّفى تألیفات امیرالمؤمنین(علیه السلام): مصحف على، مصحف فاطمه و کتاب‌هاى جامعه، جفر، دیات، فرائض، السّتّین در علوم قرآن و...، تقدّم شیعه در تدوین به پیروى از امیرالمؤمنین(علیه السلام)، در حالى که تدوین در اهل سنّت پس از دو قرن بوده است، کیفیّت تکوّن اسرائیلیّات در حدیث و سنت و روایات ابوهریره و عبدالله بن عمرو
مطالب مهمّ جلد پانزدهم عبارتند از:
جمیع پیشگامان در تصنیف و تدوین نهضت اسلام شیعه بوده‌اند، اهمیت صحیفۀ کاملۀ سجّادیه و ضرورت انس با آن، تاریخچۀ تدوین صحیفۀ سجادیه و ملحقات آن، اتّحاد نفوس امامان با رسولخدا(ص) مقتضى ذکر «آل» در صلوات است، قتل عام شیعیان و سوختن کتابخانه‌ها توسّط برخى از اهل سنّت، بحث دربارۀ قیام‌کنندگان با شمشیر از بنى فاطمه علیهاالسلام، نقد نظریّه محدّث قمى در بازگو نکردن برخى حقائق مسلّم تاریخى بخاطر مصلحت اندیشى‌هاى پندارى، قصیدۀ فرزدق دربارۀ امام سجّاد.
در جلد شانزدهم و هفدهم مطالب زیر مورد بررسى قرار گرفته است:
تقدّم و تأسیس شیعه در جمیع علوم از زمان امام باقر تا زمان امام عسکرى علیهما‌السلام، ارث بردن امام صادق(علیه السلام) علوم کلّیه را از رسولخدا، کار امام صادق آفتابى نمودن اسلام حقیقى بود، برخوردهاى مختلف منصور با امام صادق(علیه السلام)، شرح حال مالک بن انس، ابوحنیفه، محمد بن ادریس شافعى و احمد بن حنبل، مذهب جعفرى قیاس را باطل مى‌داند.
اهم مطالب جلد هیجدهم عبارتند از:
علوم لدنّیه متنوّع حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام)، معاویّه سیر نبوّت عادله را به طاغوتیّت جبّاره برگردانید با دقّت در تمامى مجّلدات کتاب معلوم مى‌شود که ایشان به بسیارى از منابع شیعه و اهل سنّت تضلّع کامل دارند به نظر علاّمۀ طهرانى مسأله امامت و ولایت از مهمترین مسائل حیاتى است و با شناخت این واقعیّت تمام جهات استعدادیّۀ انسان در مدارج و معارج کمال رشد و نموّ مى‌کند و با عدم شناخت و پیروى نکردن از این حقیقت، استعدادها و قابلیّت‌ها همه در مسیر انحراف قرار گرفته و در لجن‌زار عفن مادیات و شهوات مضمحل و منهدم مى‌شود و بنابراین تمامى هیجده مجلّد امام‌شناسى مباحث مربوط به این مسأله را دربر گرفته است.
منابع :
- ویکی نور