رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولى الالباب، به زبان فارسى، از تألیفات عارف کامل، حضرت علامه آیت‌الله حاج سید محمدحسین حسینى تهرانى است.
موضوع این رساله، تهذیب اخلاق بر مبناى سیر و سلوک و طى سفرهاى چهارگانه عرفانى است.
ساختار
این رساله، مشتمل بر «مقدمه مؤلف»، «معرفت اجمالى و طرح کلى سلوک الى الله»، «شرح تفصیلى عوالم مقدم بر عالم خلوص»، «شرح اجمالى طریق و کیفیت سلوک الى الله» و «شرح تفصیلى طریق و کیفیت سیر الى الله» است.
گزارش محتوا
-
الف) مباحث مطرح شده در «مقدمه مؤلف»، عبارت
است از:
- فطرى بودن گرایش به عوالم غیبت؛
- صراط مستقیم؛ یعنى جمع میان ظاهر و باطن؛
- دعوت قرآن کریم به تعقل و تزکیه با هم؛
- توصیه صدر المتألهین به خضوع قلب همراه با فراگیرى علوم عقلى؛
- سلسله عرفاى یک قرن اخیر؛
- سبب تدوین رساله حاضر؛
ب) مباحث مطرح شده در «معرفت اجمالى و طرح
کلى سلوک إلى اللّه»، عبارت است از:
- گرفتارى بشر در ظلمت مادیت؛
- سیر و سلوک در اصطلاح عرفا؛
- صعوبت عبور از عالم برزخ و کثرت انفسیّه؛
- ورود سالک به عالم روح؛
- مقصد سالک، ملازمت با وجه اللّه است؛
- مراقبه و مراتب و آثار آن؛
- مقصود عرفا از «مى»؛
- مشاهده سالک نفس خود را؛
- مشاهده سالک اسماء و صفات ذات بارى تعالى را؛
- استغراق در ذات ربوبى و بقا به معبود؛
- مقام توجه به عالم کثرت در عین شهود عوالم ربوبى؛
- علت عدم وصول همگان به کمالات انسانى؛
- نارسا بودن الفاظ در بیان حقایق انوار تجردیّه و عوالم ربوبى؛
- عالم خلوص و اقسام آن؛
- خصوصیات و آثار خلوص ذاتى؛
- وارستگى از عوالم کثرت، از لوازم ابتدایى سلوک است؛
- قطع علاقه از ذات خود؛
- لزوم عنایات خاصّه الهى در غلبه کامل در جنگ انفسى؛
- لزوم متابعت کامل از جمیع احکام شرعیه در تمام مراحل سلوک؛
- عبادت افراد کامل و واصل به جهت تقرّب نبوده، بلکه لازمه کمال آنان است؛
- ذکر اجمالى عوالم مقدم بر عالم خلوص در قرآن.
ج) مباحث مطرح شده در «شرح تفصیلى عوالم
مقدم بر عالم خلوص»، عبارت است از:
- اسلام اکبر؛
- ایمان اکبر؛
- هجرت کبرى؛
- جهاد اکبر؛
- اسلام اعظم؛
- ایمان اعظم؛
- هجرت عظمى؛
- جهاد اعظم؛
- موت ارادى؛
- مزیّت سالکان امّت اسلام بر سالکان امت‌هاى گذشته؛
- مقام «صلوح»؛
- اقسام صلاح.
د) مباحث مطرح شده در «شرح اجمالى طریق و کیفیت سلوک إلى اللّه»، عبارت است از:
- لزوم جست‌وجوى دلیل در اثبات حقایق دین؛
- تأثیر تضرّع و ابتهال در حصول ایمان به عالم معنا؛
- گفت‌وگوى حضرت إدریس(علیه السلام) با حضرت علامه طباطبایى در خواب؛
- هدایت خداوند کسانى را که صمیمانه خواهان هدایتند؛
- علم و عمل مورث یک‌دیگرند؛
- لزوم رسانیدن حظّ ایمانى هر یک از اعضاى بدن؛
- نبودن حزن و خوف براى سالک پاک‌باخته؛
- سیر در عالم ملکوت، منافات با بودن در دنیا ندارد؛
- ادعیه ائمه(علیه السلام)صرفا جنبه ارشادى نداشته است.
ه) مباحث مطرح شده در «شرح تفصیلى طریق و کیفیت
سیر إلى اللّه»، عبارت است از:
- ترک عادات و رسوم و تعارفات؛
- عزم؛
- رفق و مدارا؛
- وفا؛
- ثبات و دوام؛
- مراقبه؛
- محاسبه؛
- مؤاخذه؛
- مسارعت؛
- ارادت؛
- ادب نگاه‌داشتن؛
- نیت؛
- صمت؛
- جوع و کم‌خورى؛
- خلوت؛
- سهر(شب‌زنده‌دارى)؛
- دوام طهارت؛
- مبالغه در تضرّع؛
- احتراز از لذایذ؛
- کتمان سرّ؛
- شیخ و استاد؛
- ورد؛
- نفى خواطر؛
- ذکر؛
- فکر.
توجه: آنچه در ضمن این بیست و پنج شماره ذکر شد، شرایط لازم سلوک است.
و) مؤلف، در ادامه، مطالب زیر را بیان کرده است:
- طریقه نفى خواطر در رساله بحر العلوم؛
- طریقه مرحوم آخوند ملا حسینقلى همدانى در نفى خواطر و مراتب مراقبه؛
- بیان سلسله مشایخ و اساتید مؤلف در معارف الهیه؛
- انکشاف عوالم چهارگانه توحید در اثر مراقبه تام و توجه به نفس؛
- منظور عرفا از «عنقا» و «سیمرغ»؛
- اشعار حافظ در اشاره به مقام ذات غیب الغیوب.
ویژگى‌هاى این رساله
اصل این رساله، اسّ و مخّ اولین دوره از درس‌هاى اخلاقى و عرفانى است که حضرت استاد علامه طباطبایى در سال‌هاى 69 - 1368ق، در حوزه علمیه قم، براى بعضى از طلاّب بیان فرموده و مؤلف، به‌عنوان تقریرات درس، به رشته تحریر درآورده و سپس با تنقیحات و اضافاتى به چاپ رسانده است؛
اساس و شالوده مطالب این رساله، برگرفته از رساله «تحفة الملوک در سیر و سلوک»، منسوب به علامه بحر العلوم است، حتى تعداد و ترتیب شرایط بیست و پنج‌گانه سلوک، در هر دو رساله یکى است. به احتمال قوى، علامه طباطبایى، مباحث اخلاقى مزبور را از روى همین رساله بحر العلوم مطرح مى‌فرمودند.
در واقع، رساله «لب اللباب» تنقیح رساله «تحفة الملوک» است؛ بدین معنا که بیشتر عناوین و مطالب هر دو رساله همسان است و پاره‌اى از مباحثى که مورد نظر حضرت علامه طباطبایى و علامه تهرانى بوده است، مورد نقد و بررسى قرار گرفته است و برخى از مسائل سؤال‌برانگیز، به‌طور کلى مطرح نشده است؛ در عوض، در لابه‌لاى مطالب و جاى جاى مباحث، لطایف و معارفى گنجانده شده است که در جاى خود کم‌نظیر است و به رساله طراوت خاصى داده است.
منابع :
- ویکی نور