رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، توسط استاد حسن‌زاده آملى، به زبان فارسى و در زمینه یکى از مباحث اساسى که ام المباحث است؛ یعنى توحید و وحدت از منظر عارف و حکیم، نگاشته شده است. استاد، این رساله را به درخواست ذوات دانشمند و دانش‌پرور وزارت ارشاد که از معظم‌له راجع به مسئله فوق پرسش کرده بودند، تألیف نمود.
ساختار
کتاب، فاقد باب‌بندى و فصل‌بندى است، ولى مطالب آن در قالب بیست و نه عنوان اصلى و فرعى مختلف، عرضه شده است.
گزارش محتوا
مؤلف، رساله را با مقدمه‌اى نسبتا طولانى در باب حقانیت مسلک مشایخ عرفان و حکمت متعالیه که به اعتلاى فهم خطاب محمدى(ص) نایل آمده و از منبع فیض ولایت اهل طهارت و عصمت، ارتقا نموده‌اند، آغاز مى‌کند و سپس به بررسى مسئله یاد شده از دو دیدگاه مذکور مى‌پردازد و خاطرنشان مى‌کند که هر دو فریق در طایفه‌اى از مباحث ابتدایى وحدت و کثرت، مانند مساوقت وحدت با وجود، اعرفیت وحدت نزد عقل و اعرفیت کثرت نزد خیال، تقابل وحدت و کثرت، مضاهات وحدت و وجود و اصالت وجود و... اتفاق نظر دارند، ولى در مسائل عمده نهایى، مثل مسئله تشکیک وجود، تعین اطلاقى و احاطى واجب تعالى، اول ما صدر عن الله، اول ما خلقه الله و... از یک‌دیگر ممتازند.
استاد، بعد از توضیح موارد وفاق و تشریح مواضع خلاف، به تزییف نظر حکیم و تأیید نظر عارف، در مسائل خلافى مى‌پردازد و سپس مختار عارف را با آیات و روایات وارده در باب، تحکیم مى‌بخشد.
از مباحثى که در مراحل نهایى رساله عنوان گردیده، مبحث صدور وحدت حقه حقیقیه ظلیة از وحدت حقه حقییه ذاتیه و مبحث اول ما صدر عن الله و اول ما خلقه الله است که ضمن ذکر کلمات هر دو گروه یاد شده، به مأخذ روایى بحث اشاره شده است.
البته لازم به تذکر است که این رساله، علاوه بر امور یاد شده، مشتمل بر دو مقاله و یک رساله دیگر به شرح زیر است: الف. مقاله‌اى در بیان وحدت وجود، به قلم آیت‌الله میرزا ابوالحسن رفیعى قزوینى قدس‌سره که از مشایخ استاد حسن‌زاده است.
ب. مقاله‌اى در مبدأ و معاد، تألیف سعد بن منصور بن کمونه.
ج. رساله‌اى در تفسیر سوره مبارکه توحید تألیف شیخ حافظ رجب برسى.
رساله «وحدت از دیدگاه عارف و حکیم» تا کنون مکرر به طبع رسیده است و آخرین بار همراه با ده رساله دیگر، در مجموعه‌اى تحت عنوان «یازده رساله فارسى» توسط مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى چاپ و منتشر شد.
منابع :
- ویکی نور