عرفان شیعی

در قوس صعود، مرحله به مرحله قیدها، حجاب‌ها و لایه‌های تعینی برداشته میشود که از این وضع به «انسلاخ معنوی» یاد می‌گردد.

در معراج ترکیب بر اساس آنچه در مراتب استیداعیه گفته شد، انسان در نهایت قوس نزول، انباشته از قیودات بوده و لایه‌های مختلف تعینات بر او نشسته است. اما هنگامی که در قوس صعود قرار می‌گیرد، در حرکت استرجاعی و بر اساس معراج تحلیل به تدریج و مرحله به مرحله، قیدها و حجاب‌ها و لایه‌ها برداشته می‌شود که از این وضع به «انسلاخ معنوی» تعبیر می‌شود.

در معراج و انسلاخ معنوی برخلاف معراج ترکیب که انسان از وحدت به کثرت می‌گراید، از کثرت به جانب وحدت روی می‌آورد و مرتبه به مرتبة نور وحدت آشکارتر می‌شود تا جایی که انسان به «عالم اله» سر می‌کشد و ندای خدای یکتا سر داده می‌شود که

لِّمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ. (غافر/ ۱۶)

محقق قیصری پس از آنکه سیر فیض الهی را در مراتب قوس نزول برمی‌شمارد می‌گوید:

... کذلک اذا انتهی الیه وانصبغ بالاحکام الغالبه علیه ینسلخ منه انسلاخاً معنویاً ویرجع الی الحضره الالهیه...

(شرح فصوص الحکم قیصری، اوائل فص آدمی، ص ۶۵)

... همچنین وقتی سیر الهی به انسان منتهی شد و او به احکامی که (در هر مرتبه) بر او غلبه یافته است، ‌رنگ گرفت (و قیدها و تعین‌های مراتب نزولی را به خود پذیرفت، در قوس صعود) از تک‌تک آنها انسلاخ معنوی یافته و به حضرت الهیه برمی‌گردد... .

 بر همین اساس محقق فناری در عبارتی که از ایشان در بحث انواع معراج گذشت از سیر صعودی به «عروج انسلاخی» که دم به دم پوست‌کنی و تعین‌زدایی صورت می‌پذیرد، تعبیر کرده است. در آیات و روایات از قیامت با عنوان روز یاد شده است (یوم القیامه،‌ یوم الحساب، یوم الدین،‌ یوم التغابن، یوم الحسره و...) روز یا یوم به معنای ظرف ظهور اشیا است. از همین روی وقتی خورشید در پس سیاهی شب که همه چیز با آنکه وجود داشته‌اند در زیر چتر سیاهی آن مخفی بوده‌اند، بالا می‌آید و همة آن چیزهایی که در شب پیدا نبودند،‌ آشکار می‌شوند،‌ می‌گویند روز فرا رسیده است.

بر همین منوال انسان‌ها تا در دنیا هستند و لایه‌ها و حجاب‌های ظلمانی و تاریک همه جا را فرا گرفته است، حقایق جان ایشان پوشیده است. خوبی‌ها و بدی‌ها با آنکه هستند ولی ناپیدایند، اما هنگامی که در قوس صعودی پوست‌اندازی روحانی از یک طرف و پوست‌کنی و انسلاخ معنوی از سوی دیگر صورت می‌گیرد، به‌تدریج آنچه مخفی بوده و در سریرت‌ها پنهان بوده‌اند، آشکار می‌شوند تا آنکه نهایت پیدایی در پایان راه و قیامت و آخرت صورت می‌گیرد لذا از آن به روز قیامت تعبیر می‌گردد و بر همین اساس «یَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ» (طارق /9) محقق می‌شود.

منابع :

• امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص 571 و 570