با این که صدرا خود اهل سیر و سلوک و مجاهدات و ریاضات بسیار بود و مکاشفات فراوانی داشت، ولی تلاش های بی نظیر عقلانی و فلسفی وی سبب گردید تا پی از او محققانی در عغرفان نظیر پدید آیند که لزوماً همه آنها صاحب شهود نبوده یا از شهود برای فعالیت فلسفی استفاده نکرده اند. به بیان دیگر، تعبیر محقق عرفان در این دوره، عام تر شد و دیگر تنها شامل افرادی نبود که به شهودات نهایی رسیده اند.
این مسأله ، بدان جهت است که پس از شهود حقایق عوالم برتر توسط "عقل منوّر" راه فهم این حقایق توسط "عقل سلیم" یا عقل غیر مشوب به شبهه نیز گشوده شد و چنین عقلی می تواند با روش بحثی، زمینه رسیدن به آن حقایق را داشته باشد. از این پس، عده ای می توانستند بدون نیاز به عقل منوّر و بلکه تنها با عقل سلیم، حقایقی را درک کنند که پیش از آن تنها باعقل منور قابل درک بود. خود صدرا چون ابداع کننده حکمت متعالیه بود، به عقل منور نیاز داشت، ولی پس از او ضرورتا همگان نیازی به عقل منور نداشتند. البته منظور این نیست که نباید به عقل منور تشویق کرد، بلکه بدین معناست که می توان با عقل سلیم، مباحث درا را به شیوه بحثی پیش برد. با این حال، عقل سلیم نیز برای ادراک چنین حقایقی، نیاز به تلطیف دارد تا نازک یاب و دقیق شود. به تعبیر دیگر، فهم نظام فلسفی صدرا و پیش بردن مباحث آن، تا آن جا که یک نظام منسجم عقلانی است، تنها با تأملات عقلانی امکان پذیر است، ولی این امر برای کسانی که به "تلطیف سرّ" نیز بپردازند، بسیار آسان تر است، به طور قطع، بهره گیری از عقل منور نیز همیشه از مطلوبیت خاصلّ خود برخوردار است و دست آوردهای عالی تری در پی خواهد داشت.
بر پایه همین امر، پیروان و شاگردان مکتب صدرا؛ همچون : ملا علی نوری، حاج ملا هادی سبزواری، آقا محمد رضا قمشه ای، میرزا هاشم اشکوری، علامه طباطبایی و حضرت امام رحمة الله علیه توانستند با تأمل در این نظرام فلسفی، لوازم و فروع بسیاری را از آن استنتاج کنند و از آن ها در تقریر و بسط معارف عرفانی و تحقیق در عرفان نظری بهره گیرند.
منابع :
- یزدان پناه - سید یدالله، فروغ معرفت، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ص 189