عارفان ، عالم مثال را منحصر در انسان نمی کنند ، بلکه بر آندد که همه موجودات مادی حتی غیر حیوانات، خیال متصل دارند . گرچه خیال متصل برخی از آنان مانند جمادات ظهور برای دیگران ندارد . این رو گمان می رود که از چنین ظرفیتی برخوردار نیستند.
از سویی نباید پنداشت که خیال های متصل موجودات مادی ، به کلی با خیال منفصل مغایرند، بلکه نسبت خیال منفصل با خیال های متصل ، نسبت اصل با سایه و مطلق با مقید است.
مثال های متصل و مقید ، شعبه ای از خیال منفصل و مطلق به شمار می آیند:
و المثالات المقیده التی هی الخیالات ایضاً لیست الا أنموذجاً منه و ظلًا من ظلاله… متصله بهذا العالم و مستنیره منه کالجداول و الأنهار المتصله بالبحر و الکوى و الشبابیک التی یدخل منها الضوء فی البیت. و لکل من الموجودات التی فی عالم الملک مثال مقید کالخیال فی العالم الإنسانی، سواء کان فلکاً أو کوکباً أو عنصراً أو معدناً أو نباتاً أو حیواناً. فان لکل منها روحاً و قوى روحانیه و له نصیب من عالمه و الا لم تکن العوالم متطابقه، غایه ما فی الباب انه فی الجمادات غیر ظاهر کظهوره فی الحیوان، قال اللَّه تعالى: «وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ». و قد جاء فی الخبر الصحیح ما یؤید ذلک من مشاهده الحیوانات اموراً لا یشاهدها من بنى آدم الا ارباب الکشف اکثر من ان تحصى. و ذلک الشهود یمکن ان یکون فی عالم المثال المطلق و یمکن ان یکون فی المثال المقید، و اللَّه اعلم بذلک.
مثال های مقید (صورت های خیالی انسان) که همان خیالات هستند نیز نمونه ای از مثال منفصل و سایه ای از سایه های آن هستند... و متصل به عالم مثال منفصل هستندبه طوری که نور خود را همچون نهرها و رودهای متصل به دریا و شبکه هایی که ازآنها نور به داخل خانه می آید، و تمام موجوداتی که در عالم مُلک (عالم ماده) هستند ، چه فلک باشندیاستاره یا عنصر یا معدن یا نبات یا حیوان، مثال مقیدی دارند همانند خیال در عالم انسانی ، زیرا همه آنها روح و قوایی زوحانی دارند.. نهایت امر این است که این روح در جمادات همانند حیوانات ظاهر نیست . خداوند می فرماید: چیزی نیست جز آن که حمد و تسبیح خداوند می کند، اما شما تسبیح آنان را در نمی یابید. و در خبر صحیح، تایید این مطلب بیشتر از حد احصاست، همانند این که حیوانات اموری را مشاهده می کنند که انسان ها – مگر صاحبان کشف- آنها را نمی توانند مشاهده کنند و این شهود می تواند در عالم مثال مطلق یا در عالم مثال مقید باشد و خداوند به آن عالم است.
منابع :
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص 501 تا 507
- یزدان پناه – سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، صص 529 تا 538