معرفى اجمالى
کتاب« مصباح الشریعة»، به زبان عربى، در علم اخلاق و منسوب به امام جعفر صادق( علیه السلام) است.
سید بن طاووس، در کتاب« کشف المحجة» و کتاب« الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق( علیه السلام) دانسته و محقق نورى، آن را کتابى معتبر خوانده است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر روایاتى اخلاقى، بدون ذکر سند، در ضمن 100 باب است.
اولین باب کتاب، در باره عبودیت و آخرین باب آن، در مورد غیبت است.
گزارش محتوا
امام جعفر صادق( علیه السلام)، در آغاز، معاملات را بر چهار بخش تقسیم مىنماید:
1. معامله با خدا؛
2. معامله با نفس؛
3. معامله با خلق؛
4. معامله با دنیا.
سپس هر یک را بر هفت پایه استوار مىسازد؛ مثلا معامله با خدا، بر اداى حق و حفظ حد و شکر بر نعمتهاى او و خوشنودى بر قضاى او و صبر بر بلاى او و نگهداشتن حرمت او و شوق به دیدار او استوار است.
سپس آن حضرت، به شرایط فتوى و کسى که صلاحیت فتوى دادن را دارد و شرایط امر به معروف و نهى از منکر و کسى که صلاحیت امر به معروف و نهى از منکر را دارد مىپردازد.
پس از آن، به شرح حالات انسان هنگام خروج از منزل و قرائت قرآن و لباس پوشیدن پرداخته؛ مثلا در باره شرایط خروج از منزل مىفرماید:
« هر گاه خواستى از منزل خود خارج شوى، همانند کسى باش که دیگر به آنجا باز نخواهد گشت و فقط براى اطاعت خداوند یا امرى از امور دین از منزل خارج شو و با حالت سکینه و آرامش قلب و وقار باش و در حالى که خداوند را آشکارا و در نهان یاد مىکنى از منزل خارج شو».
امام( ع)، پس از آن به بیان صفات حسنه، مانند صدق، اخلاص، تقوى، تواضع و سخاوت مىپردازد و صفات ناپسند، مانند ریا، جهل، وسوسه، تکبر، حسد، طمع و حرص را به دنبال آن ذکر کرده است.
در این کتاب، امام جعفر صادق( علیه السلام)، در باره شناخت پیامبران الهى و ائمه معصومین( علیهم السلام) و صحابه حضرت رسول خدا( صلی الله علیه و آله) نیز سخن مىگوید.
ویژگىهاى کتاب:
1. در این کتاب، دقایق معارف و اسرار حقایق و لطایف اخلاقیات و مراحل سیر و سلوک و خصوصیات مراتب ایمان، به اندازهاى دقیق و تحقیقى و عمیق ذکر شده که کوچکترین نقطه ضعف و انحراف و سستى در خلال جملات و مطالب آن دیده نمىشود؛
2. آنچه مسلم است این کتاب، در مرتبهاى فوق کتب نوشته شده توسط علما و محققین و عرفا است؛
3. کتاب، ظاهراً نوشته امام جعفر صادق( علیه السلام) نیست، ولى نویسنده، مجموعهاى از کلمات آن حضرت را جمعآورى نموده و خوانندگان را از گوهر گرانبهاى کلمات آن حضرت بهرهمند گردانده است؛
4. این کتاب، مهمترین و پرارزشترین مجموعهاى است که یکى از بزرگان برجسته شیعه، آداب و معارف و اخلاق و سنن مذهب شیعه جعفرى را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تألیف و تدوین نموده و به مناسبت در بر داشتن سخنان امام صادق( علیه السلام)، آن را به آن حضرت که یگانه مروج و مبین احکام و آداب این مذهب است، نسبت داده است.
عناوین ابواب کتاب، به ترتیب چنین است:
1 و 2. فى العبودیة؛
3. فى غض البصر؛
4. فى المشى؛
5. فى العلم؛
6. فى الفتیا؛
7. فى الامر بالمعروف و النهى عن المنکر؛
8. فى آفة العلماء؛
9. فى الرعایة؛
10. فى الشکر؛
11. فى الخروج من المنزل؛
12. فى قرائة القرآن؛
13. فى اللباس؛
14. فى الریاء؛
15. فى الصدق؛
16. فى الاخلاص؛
17. فى التقوى؛
18. فى الورع؛
19. فى المعاشرة؛
20. فى النوم؛
21. فى الحج؛
22. فى الزکاة؛
23. فى النیة؛
24. فى الذکر؛
25. فى آفة القراء؛
26. فى بیان الحق و الباطل؛
27. فى معرفة الانبیاء؛
28. فى معرفة الائمة( علیهم السلام)؛
29. فى معرفة الصحابة؛
30. فى حرمة المؤمنین؛
31. فى بر الوالدین؛
32. فى التواضع؛
33. فى الجهل؛
34. فى الاکل؛
35. فى الوسوسة؛
36. فى العجب؛
37. فى السخاء؛
38. فى الحساب؛
39. فى افتتاح الصلاة؛
40. فى الرکوع؛
41. فى السجود؛
42. فى التشهد؛
43. فى السلام؛
44. فى التوبة؛
45. فى العزلة؛
46. فى الصمت؛
47. فى العقل و الهوى؛
48. فى الحسد؛
49. فى الطمع؛
50. فى الفساد؛
51. فى السلامة؛
52. فى العبادة؛
53. فى التفکر؛
54. فى الراحة؛
55. فى الحرص؛
56. فى البیان؛
57. فى الاحکام؛
58. فى السواک؛
59. فى التبرز؛
60. فى الطهارة؛
61. فى دخول المسجد؛
62. فى الدعاء؛
63. فى الصوم؛
64. فى الزهد؛
65. فى صفة الدنیا؛
66. فى المتکلف؛
67. فى الغرور؛
68. فى صفة المنافق؛
69. فى حسن المعاشرة؛
70. فى الاخذ و العطاء؛
71. فى المؤاخاة؛
72. فى المشاورة؛
73. فى الحلم؛
74. فى الاقتداء؛
75. فى العفو؛
76. فى الموعظة؛
77. فى الوصیة؛
78. فى التوکل؛
79. فى تبجیل الاخوان؛
80. فى الجهاد و الریاضة؛
81. فى ذکر الموت؛
82. فى حسن الظن؛
83. فى التفویض؛
84. فى الیقین؛
85. فى الخوف و الرجاء؛
86. فى الرضا؛
87. فى البلاء؛
88. فى الصبر؛
89. فى الحزن؛
90. فى الحیاء؛
91. فى المعرفة؛
92. فى حب الله؛
93. فى الحب لله؛
94. فى الشوق؛
95. فى الحکمة؛
96. فى الدعوى؛
97. فى العبرة؛
98. فى القناعة؛
توجه: در نسخه حاضر، پس از شماره 98، شماره 100 ذکر شده است.
100. فى الغیبة؛
وضعیت کتاب
این کتاب، بارها به زبان فارسى ترجمه شده است که از جمله آنهاست:
1. ترجمهاى با نام« آداب العارفین»؛
2. ترجمهاى با نام« ضیاء المصباح».
شروح فراوانى نیز بر آن نگاشته شده، مانند شرح ملا عبد الرزاق بن ملا میر قارى گیلانى از علماى قرن یازدهم.
نسخه شناسى
1. نسخه اى به خط مولى محمد على مشهدى که تاریخ نگارش آن، سال 1082 است. این نسخه، با سه واسطه از روى نسخه اى به خط شهید ثانى نوشته شده است.
2. نسخه اى به خط مولى عبد الرزاق بن محمد بن سعید مقابى که تاریخ نگارش آن، سال 1115 است.
منابع :
- موسسه کامپیوتری نور، نرم افزار عرفان 3