«الانسان الکامل فی معرفة الاواخر و الاوائل»، به زبان عربی ، اثر عبد الکریم جیلی، در باره یکی از مسائل مهم و پرجاذبه عرفان نظری ؛ یعنی انسان کامل است.
کتاب، شامل یک مقدمه و ۶۳ باب است.
مؤلف، در باب اول، از ذات سخن گفته است که چکیده‌ای از مضامین کلام وی چنین است: «ذات، چیزی است که اسماء و صفات به آن نسبت داده می‌شود؛ خواه معدوم باشد، مثل عنقاء و خواه موجود باشد که خود بر دو گونه است: یکی، موجود محض که همان ذات پاک خداست و دیگری، موجود ملحق به عدم است که همان ذات مخلوقات می‌باشد.
ذات خدا، همان نفس اوست که به واسطه آن موجود است، چون او قائم به خویش است. ذات خدا، غیب احدیتی است که با مفهوم هیچ عبارتی و معلوم هیچ اشارتی، قابل درک نیست، زیرا فهم هر چیزی به واسطه اموری است که با آن مناسبت و مطابقت یا منافات و ضدیت دارد؛ در حالی که در جهان هستی، هیچ امری با ذات وی مناسبت و مطابقت و منافات و ضدیت ندارد...
وی، در باب آخر، هدف از آفرینش همه موجودات را عبادت خدا می‌داند و نتیجه می‌گیرد که در جهان هستی، هر چیزی با حال و مقال و فعال، بلکه با صفات و ذات خویش به عبادت خدا مشغول است؛ منتها عبادات، به جهت اختلاف مقتضیات اسماء و صفات الهی ، با یک دیگر اختلاف پیدا می‌کنند...
او، در ادامه، با زبانی نمادین از هبوط حضرت آدم (در حالی که از پیش، دارای مقام ولایت بوده است) به دنیا و اعطای مقام نبوت به وی و به دنبال آن، گروه گروه شدن مردم و پدید آمدن امت‌های گوناگون و عبادت خاص هر کدام و... سخن می‌گوید، سپس امت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را دارای هفت مرتبه ( اسلام ، [[|ایمان]]، صلاح، احسان، شهادت، صدیقیت و قربت) می‌داند و بالاتر از مرتبه هفتم را مرتبه نبوت می‌خواند که باب آن با وجود مبارک محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بسته شد. در پایان، هر یک از مراتب مزبور را شرح می‌دهد و از اسرار شهادتین، نماز، زکات، روزه و حج سخن می‌گوید.
وی، در سایر ابواب از اسم، صفت، الوهیت، احدیت، واحدیت، رحمانیت، ربوبیت، عماء، تنزیه، تشبیه، تجلی افعال، تجلی اسماء، تجلی صفات، مجلای ذات، حیات، علم، اراده ، قدرت ، کلام، سمع، بصر، جمال، جلال، کمال، هویت، انیت، ازل، ابد، قدم، ایام الله، صلصلة الجرس، ام الکتاب، قرآن ، فرقان ، تورات ، زبور ، انجیل ، نزول حق به آسمان دنیا، فاتحة الکتاب، «الطور و کتاب مسطور فی رق منشور و البیت المعمور و السقف المرفوع و البحر المسجور»، رفرف اعلی، سریر و تاج، قدمین و نعلین، عرش، کرسی، قلم اعلی، لوح محفوظ ، سدرة المنتهی ، روح القدس ، ملک مسمی به روح، قلب، عقل اول، وهم، همت، فکر، خیال، صورت محمدی، نفس، انسان کامل، «اشراط الساعة و ذکر موت و برزخ و حساب و قیامت و میزان و...» ، «آسمان‌های هفت گانه و آنچه در بالای آنهاست و زمین‌های هفت گانه و آنچه در زیر آنهاست و...» و سایر ادیان و عبادات بحث کرده است.
کتاب، توسط ابو عبد الرحمن صلاح بن محمد بن عویضه، تحقیق و تصحیح شده است. وی، در مقدمه خویش، از وجه تسمیه صوفیه به این نام سخن گفته است. فهرست ابواب کتاب، در آغاز و فهرست محتویات، در پایان ذکر شده است. پاورقی‌ها، به ذکر آدرس آیات و منابع روایات اختصاص یافته است. کتاب، توسط دار الکتب العلمی بیروت به چاپ رسیده است.