عرفان شیعی

عرفان اسلامی در بستر تشیع

عرفان شیعی

عرفان اسلامی در بستر تشیع

شاگرد ملا عبدالرزاق کاشانی و شارح فصوص الحکم محی الدین، مقدمه نافع در دوازده فصل بر فصوص دارد و شرح ایشان به عنوان کتاب درسی عرفان تدریس می‌شود.

مرحوم سید جلال آشتیانی در مقدمه شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم می‌گوید: «قیصری این شرح را بر فصوص گویا زمان قرائت فصوص نزد استاد بزرگ خود عبدالرزاق کاشی نوشته است. ظاهراً تقریرات استاد را ضبط می‌نموده و به صورت شرح درآورده است... قیصری چون شرح خود را بعد از مطالعه آثار نفیس و کامل صدرالدین قونیوی و شرح کامل استاد خود کاشانی نوشته است و از مزایا و دقایق شرح کاشانی استفاده کرده است قهراً مزایا و خواص این شرح را در بر دارد (شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، ص 59)(یزدان پناه-سید یدالله، سیری در تاریخ عرفان اسلامی، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره))

شرف الدین داود بن محمود معروف به قیصری، متوفای سال ۷۵۱ ه. ق از اهالی قرمان در جنوب شرقی قونیه است که در جوانی به مصر رفت و سال‌ها در آنجا درس خواند و پس از بازگشت به ترکیه، «ارخان» -سلطان دوم عثمانی- اولین مدرسه را در مملکت خود برای وی بنا نمود.

در مقدمه شرح خود بر فصوص الحکم ابن عربی خود را از حیث مولد قیصری و از حیث اصل ساوی معرفی می‌کند. در مورد جزئیات زندگی او، سال‌های حضورش در وطن اصلی و مصر، اساتید، مشایخ و شاگردانش اطلاع دقیقی در دست نیست تنها استادی که از او نام می‌برد و به شاگردی او افتخار می‌کند عبد الرزاق کاشانی است که در عرفان مراد و استاد قیصری بوده است و قیصری نیز در مقدمه شرح خود بر فصوص از او با عناوین «مولانا الامام، العلامه الکامل المکمل، وحید دهره و فرید عصره، فخر العارفین، قره عین ذات الموحدین و نور بصر المحققین و کمال المله و الحق و الدین» یاد می‌کند.

قیصری کتاب شرح فصوص الحکم و تاویلات القرآن و اصطلاحات الصوفیه عبد الرزاق کاشانی را نزد او قرائت نموده و در رساله‌ای از مقام استادش در برابر طاعنان دفاع نموده است.

آثار و تالیفات قیصری به خصوص مقدمه او بر فصوص الحکم ابن عربی حاکی از تبحر و مهارت او در عرفان نظری و توانایی و تسلط او در تبیین و توضیح مسائل اساسی در این فن است. وجود این ویژگی‌ها در او موجب شده است تا اثر ارزشمند او یعنی شرح فصوص الحکم و مقدمه بی نظیرش بر این کتاب در حوزه‌های درس گوی سبقت را از عالی‌ترین شروح فصوص الحکم چون شرح مؤید الدین جندی و شرح ملا عبد الرزاق کاشانی و... برباید و به عنوان یکی از مهم‌ترین متون آموزش در عرفان نظری، توجه و نظر محققان و پژوهشگران را به خود جلب نماید.

متاسفانه اطلاع دقیقی از زندگی قیصری، اساتید، شاگردان، موقعیت اجتماعی، سفرهای او و... در دست نیست. آنچه در این مختصر آمده است برگرفته از منابع متعددی است که در شرح احوال و زندگی بزرگان علما و عرفا نوشته شده است. از قبیل ریحانه الادب، الاعلام، هدیه العارفین، م عجم المؤلفین، لغت نامه دهخدا، کشف الظنون، الشقائق النعمانیه، مقدمه استاد سید جلال الدین آشتیانی بر شرح مقدمه قیصری و بر شرح قیصری، مقدمه ویلیام چیتیک بر نص النصوص جامی و ...

اسماعیل پاشا بغدادی در کتاب هدیه العارفین سیزده اثر برای قیصری برشمرده است که عبارتند از:

1 -  تحقیق ماء الحیاه

2 -  کشف اسرار الظلمات

3 -  شرح حدیث الاربعین

4 - شرح العروض (اثر اندلسی)

5 -  شرح فصوص الحکم

6 -  شرح قره عین الشهود (اثر شیخ اکبر، ابن عربی)

7 -  شرح القصیده الخمریه (اثر ابن فارض)

8 -  شرح منازل السائرین

9 -  کشف وجوه الغر لمعانی الدر

10 -  شرح تائیه ابن فارض

11 - مراتب التوحید

12 -  مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم (این عنوان را قیصری در مقدمه شرح خود بر فصوص برای آن برگزیده است و در نتیجه شرح فصوص الحکم، و مطلع خصوص الکلم، دو کتاب به شمار نمی‌روند.)

13 -  نهایه البیان فی درایه الزمان

سه رساله از رسائل قیصری با عنوان‌های «التوحید و النبوه و الولایه»، «اساس الوحدانیه»، «نهایه البیان فی درایه الزمان» در سال ۱۳۵۷ ه. ش با تعلیقات و مقدمه و تصحیح استاد سید جلال الدین آشتیانی به چاپ رسیده است.

منابع :

·        یزدان پناه-سید یدالله، سیری در تاریخ عرفان اسلامی، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)