عزلت یا دوری جستن از کسانی که مقصد اعلایشان خداوند نیست. عزلت یعنی همراه نشدن با اهل دنیا و کسانی که به ماسوی الله دل بسته‌اند. از امام رضا علیه السلام پرسیدند:
مردمان پست چه کسانی هستند؟ فرمود: «هرکس چیزی داشته باشد که او را از خدا بازدارد». متن روایت این است:
«سُئِلَ عَنِ السَّفلَة فَقَالَ مَنْ کَانَ لَهُ شَیءٌ یلْهِیهِ عَنِ اللَّهِ» (بحارالانوار،ج۷۵، ص۳۳۵)
پس عزلت یعنی دوری از انسان‌های پست و دون همّت که به چیزی غیر حق دل بسته‌اند اگرچه آن چیز حور و قصور باشد. به قول صدرالدین دزفولی:
خدایا زاهد از تو حور می‌خواهد قصورش بین
به جنّت از درت بگریزد او یا رب شعورش بین
در بحث "هم‌سفر سفر" درباره‌ی کیفیت تعامل سالک با دیگران و معنای صحیح عزلت به تفصیل سخن گفتیم و بدین دلیل اینجا به بحث "خلوت" می‌پردازیم.
خلوت دو گونه است، عام و خاص.
خلوت عام عبارت است از کناره‌گیری از غیر اهل الله به‌خصوص از غیر فرهیختگان و این همان معنای عزلت است که گذشت. خلوت خاص عبارت است از دوری جستن از دیگران در حال عبادت و ذکر است. استاد می‌فرمود:
«خوب است سالک در خانه‌اش اتاقکی را برای ذکر بسازد و در نظر بگیرد».
شرایط این اتاق این است:
۱ - کوچک باشد یعنی در حدّ گنجایش سالک باشد.
۲ - یک در بیشتر نداشته باشد و پنجره نیز نداشته باشد.
۳ - ساده و دور از تجمّلات باشد.
۴ - حتی آجر و گچ و آهن و سقفش پاک باشد.
۵ - معطّر باشد و در آن از بُخُورات و به خصوص کُندر در هنگام ذکر استفاده شود. استاد می‌فرمود:
«دود کردن عود و کُندر در هنگام ذکر در دفع ارواح خبیثه و تلطیف جوّ مؤثّر است» و می‌فرمود:
«کندر اثرش از عود بیشتر است».
۶ - در جایی ساخته شود که از ازدحام و سروصدا به دور باشد.
۷ - کف آن خاک یا حصیر باشد و از فرش کردن با فرشهای خوش‌نشین اجتناب شود.
در روایات بر وجود مصلّی (نمازخانه) در خانه تأکید شده است؛ جایی که دائماً سجاده پهن است و به نماز و عبادت اختصاص دارد. رسول الله و فاطمه زهرا و همه‌ی ائمه: در خانه مصلی داشته‌اند. و مستحّب است انسان با مصلی همچون مسجد رفتار کند. خانواده‌ی شهید مطهری گفته‌اند: ما پس از شهادت آن عزیز از مصلای ایشان برکت‌هایی فراوان حتی شفای مریض، دیده‌ایم.
منابع :
- سیر و سلوک (طرحی نو در عرفان عملی شیعی)، آیت‌الله علی رضائی تهرانی، صص ۳۴۰ تا ۳۴۱