به حکم بتّى و قطعى عقلى و برهان مسلم منطقى و حکم فطرى، بین علت و معلولش سنخیت تامه است که هیچ گاه از شیء ضد او و مناقض و مخالف او و به عبارت اخرى غیر او صادر نمىشود و این نکته دقیق را خداى جلّ و علا به لفظ آیه و آیات در قرآن مجید بیان فرمود، یعنى لفظ آیه حاکى است که وجود اصل است و همه ظل اصل خود هستند و به تعبیر شیخ نظامى:
اى سایه مثال گاه بینش در پیش وجودت آفرینش
پس آیه علامت اصل است و به تعبیر حکم کلى از این جمله کریمه قرآن که کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ (إسراء: 84) استفاده مىشود که عمل هر عاملى مجانس و مسانخ و مشابه و مشاکل اوست. حکیم گوید: بین علت و معلول سنخیت است. عارف گوید:
صفات محدث در حادث، یعنى اسما و صفات محدث در حادث پیاده مىشود که از این روى ارتباط بین حادث و محدث برقرار است. مگر اسما مستأثره محدث که محال است از مقام خود تنزل کند. چنانکه گفته مىشود این معنى به زبان روایات و تراجم انبیا به لفظ «ان اللّه تعالى خلق آدم على صورته» و امثال آن که ذکر مىشود ادا شده است.
منابع :
ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، علامه حسن زاده آملی، ص: 41