ظهور یگانه خداوند موسوم به نفس رحمانی، ابتدا همه موجودات را به صورت علمی در دو تعین اول و دوم (مجملاً و مفصّلاً) پدید می‌آورد، پس از آن در ادامه سیر نزولی با توجه ایجادی و مدد وجودی (نه علمی) همه موجودات در تعین‌های خلقی یکی پس از دیگر ـ به‌ترتیب یا به‌تدریج ـ پدید می‌آیند. این سیر تا آنجا ادامه دارد که به دورترین نقطه دایره وجود از نقطه آغاز؛ یعنی پایین‌ترین نقطه نزول برسد. در اینجا نصف دایره وجودی خاتمه می‌یابد. این مقدار از قوس دایره را که سیر نزولی دارد، قوس نزول یا قوس نزولی می‌گویند.
عرفا مجموعة نظام هستی را به شکل دایره ترسیم می‌کنند و آن را دایره وجودیه می‌نامند.
(اسفار، ج۷، ص ۱۰۷ و ج ۸، ص ۱۳۲؛ نقد الفصوص، ص ۲۰۰)
صدرالمتألهین در آدرس اولی که ذکر شد یعنی ج ۷، ص ۱۰۷ پس از برشمردن ترتیب موجودات در سلسلة نزولی و سلسلة صعودی از آن به «دائرة الوجود» نام می‌برد و پس از آن می‌گوید:
«... فالعالم کلّه صار بهذا الترتیب کشخصٍ واحد اوّله الحق وآخره الحق وصورته صورة الحق، بل تمامه الحق کدائرة واحدة اولها النقطه وآخرها النقطه بل کلها النقطه السیاله من ذاتها فی ذاتها الی ذاتها، فسبحان ذاته الأعظم مما یضرب له الأمثال ولا یبلغ الی وصفه المقال».
عبارت اخیر که می‌فرماید:
سیلان از ذات حق و در ذات حق و به سوی ذات حق است» بسیار قابل توجه است و دقیقاً مدعای عرفا را در وحدت شخصیه وجود، حرکت حبی، خلقت و امثال آن تبیین می‌کند. وی در این عبارت کل قوس نزول و صعود را بر اساس وحدت شخصیه وجود، در ذات حق به معنای عام آن، تصویر کرده است.
این دایرة وجودی از حق تعالی شروع می‌شود و بر اساس «حرکت ایجادی استرجاعی» (تمهیدالقواعد، چاپ انجمن فلسفه ایران، ص ۱۸۱) که از رحمت و حب خداوند نشئت می‌گیرد و همان ظهوری است که به نفس رحمانی موسوم است، ابتدا همة موجودات به نحو علمی در دو تعین اول و ثانی پدید می‌آیند و در ادامه سیر نزولی با توجه ایجادی و مدد وجودی (تمهیدالقواعد، چاپ انجمن فلسفه ایران، ص 434) (نه علمی) همة موجودات در تعین‌های خلقی یکی پس از دیگری به وجود می‌آیند و این سیر آن‌قدر ادامه دارد تا به دورترین نقطة دایره وجود از نقطة مبدأ، یعنی نازل‌ترین نقطه نزول می‌رسد که در اینجا نصف دایره وجودی خاتمه می‌یابد، این مقدار از قوس دایره را که سیر نزولی دارد، قوس نزول یا نزولی می‌گویند.
منابع :
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص 537 تا 537