نوع دیگری از قیامت صغرا، نه در آفاق بلکه در نفس سالک و با ارادة او محقق می‌شود. در این نوع از قیامت آثار مرگی که به صورت طبیعی در عالم خارج تحقق می‌یابد، در شرایط خاصی برای سالک الی الله و در حال حیات او رخ خواهد داد، لذا برای تمییز این دو نوع از قیامت صغرا، یکی را قیامت صغرای آفاقی و دیگری را قیامت صغرای انفسی نام کرده‌اند.
بنابراین در مقابل مرگ طبیعی، مرگ ارادی و اختیاری قرار دارد، همچنان‌که پیامبر اعظم در نقل معروفی می‌فرماید:
موتوا قبل ان تموتوا.
فراز اخیر سخن پیامبر «ان تموتوا» اشاره به قیامت صغرای آفاقی و مرگ طبیعی دارد زیرا غیرارادی بوده و خودبه‌خود و بدون اختیار انسان اتفاق می‌افتد، اما در فراز ابتدایی که امر بر مردن می‌کند و می‌فرماید «موتوا» به صورت روشنی بر نوع دیگری از مرگ که تحت اراده و اختیار انسان است اشاره می‌نماید، این همان قیامت صغرای انفسی می‌باشد که برای سالک، همه آنچه که در مرگ طبیعی برای انسان از مکاشفات و مشاهدات روی می‌دهد اتفاق خواهد افتاد.
قیصری دربارة قسم سوم از قیامت می‌گوید:
وبازاء الموت الارادی الذی یحصل للسالکین المتوجهین الی الحق تعالی قبل وقوع الموت الطبیعی کما قال صلی الله علیه و آله: موتوا قبل ان تموتوا... لذلک ینکشف للسالک ما ینکشف للمیّت ویسمی بالقیامة الصغری.
(شرح فصوص الحکم قیصری، فصل نهم از مقدمه، ص ۴۱)
و در مقابل مرگ طبیعی، مرگ ارادی است که برای سالکان راه خدا پیش از وقوع مرگ طبیعی به وقوع می‌پیوندد همچنان‌که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: بمیرید قبل از آنکه بمیرید... به همین جهت (و وقوع مرگ ارادی برای اهل سلوک) آنچه برای مردگان کشف می‌شود، بر سالکان کوی دوست هم کشف شده (و چشم برزخی آنها گشوده می‌گردد) و این نوع از قیامت (همچون قسم قبلی) قیامت صغرا نامیده شده است (زیرا اختصاصی و مربوط به شخص واحدی است).
منابع :
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص 571 تا 574