"شریعت"، برترین میزان برای اعمال سلوکی و نیز شهودات عرفانی هر عارف در هر مرتبه‌ای است. مراد از شریعت در این جا معنای عام آن، یعنی همان دین اسلام است و تنها ناظر به احکام، یعنی شریعت به معنای خاصّ نیست. هر شهودی در صورت مخالفت با شریعت، کاذب است. هر گونه تعارضی بین یافته های شهودی با متون دینی، موجب طرد آن یافته‌ها و بازنگری در آنها می‌گردد. "ابوسلیمان دارانی" (م ۲۱۵ق) در این زمینه می‌گوید:
ربّما تنکت الحقیقة قلبی أربعین یوماً فلا آذن أن تدخل قلبی إلا بشاهدین من الکتبا و السنّة (اللمع فی التصوّف، ص ۱۰۴)؛ بسا که حقیقت ، چهل روز بر قلبم می‌کوبد، پس به آن اذن نمی‌دهم که وارد قلبم شود مگر به دو شاهد یعنی کتاب و سنّت.
"سهل بن عبدالله تستری" (م ۲۸۳یا ۲۹۳ق) از مشاهیر مشایخ عرفانی نیز در این باب می‌گوید:
کلّ وجد لا یشهد له الکتاب و السنّة فباطلٌ؛ هر یافته درونی که کتاب و سنّت بر او گواهی ندهد ، باطل است.
مبنای انسان شناختی التزام به شریعت به عنوان عام برای همه شهودها این است که از دیدگاه اهل معرفت، باید هر شهود نازلی را – که کاشف از حقیقتی مادون است – با شهودات عالی‌تر از آن که کاشف از مراحل عالی‌تر از آن هستند – سنجید. از سویی عارفان، برترین شهود ممکن و کامل‌ترین مقامات کشفی را که با بالاترین مقامات روحی متناظر است، مختصّ رسول گرامی اسلام صل الله علیه و آله و سلم دانسته و از آن به "کشف تام" یا "کشف أتّم" تعبیر می‌کنند؛ چرا که پیوند محکمی بین "طهارت معنوی جان" و "درجات کشف و شهود" وجود دارد. هر جان پاک‌تر و منزّه‌تر از أدناس و آلودگی‌های ظلمانی، از "مزاج روحانی أعدلی" برخوردار است و مناسبت بیش‌تری با عوالم برتر دارد و کشف و شهودهای ناب تر و خالص تر از اوهام و انحرافات خواهد داشت. از این رو، مقام "مزاج اعدل" تعبیر دیگری از مقام عصمت است.
أصح المکاشفات و أتمّها إنّما یحصل لمن یکون مزاجه الروحانی أقرب إلی الاعتدال التامّ کأرواح الأنبیاء و الکمّل و الأولیاء صلوات الله علیهم، ثم لمّن یکون أقرب إلیهم نسبتة ...؛ (شرح فصوص الحکم، مقدمه قیصری، ص ۱۱۱) صحیح‌ترین مکاشفه‌ها و کامل‌ترین آنها برای کسی حاصل می‌شود که مزاج روحانیش به اعتدال کامل نزدیک‌تر باشد؛ مانند ارواح انبیا و کاملان از اولیا صلوات الله علیهم، سپس برای کسانی است که نسبت نزدیک‌تری به ایشان داشته باشد.
اهل معرفت ، قرآن کریم و حقایق دینی برآمده از آن مانند روایات – که بر بسط معارف قرآن هستند – را حاصل کشف أتمّ حضرت ختمی مرتبت صل الله علیه و آله و سلم می دانند، و از این رو، آ« را میزان عام برای همه اعمال سلوکی و معارف شهودی قرار داده اند. و به تعبیر محقق قیصری:
فللفرق بینها و بین الخیالیة الصرفة موازین یعرفها أرباب الذوق و الشهود بحسب مکاشفاتهم کما أنّ للحکماء میزاناً یفرق بین الصواب و الخطاء و همو المنطق. منها: ما هو میزان عامّ و هو القرآن و الحدیث المنبئ کلّ منهما عن الکشف التامّ، المحمّدی صل الله علیه و آله و سلم؛ (شرح فصوص الحکم ، مقدمه قیصری، ص ۱۰۰-۱۰۱) پس برای فرق نهادن بین کشف های صحیح و کشف های خیالی صرف، موازینی هست که ارباب ذوق و شهود آنها را به حسب مکاشفات‌شان آن را می‌شناسند ، همان طور که حکیمان میزانی دارند که بین درست و اشتباه فرق می‌نهند که همان منطق است. برخی از این میزان ها عام هستند که همان قرآن و حدیث است که هر یک از آنها از کشف تامّ محمّدی صل الله علیه و آله و سلم خبر می‌دهد.
منابع :
- یزدان پناه - سید یدالله، فروغ معرفت، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، صص ۳۷تا ۴۰