هرچند واژه عرفان عملى در موارد متعددى تسامحاً بر علم عرفان عملى اطلاق مى‌گردد لکن باید دانست که بین عرفان عملى و علم عرفان عملى تفاوت است. آنچه تاکنون شرح آن گذشت، نفس عرفان عملى بود. عرفان عملى یعنى آنکه شخصى عملاً وارد سیر و سلوک شده، مقامات را یکى پس از دیگرى تحت نظارت استاد حاذقى طى کند تا به مرحله وصول و فناء دست یابد، نفس این حقیقت را عرفان عملى یا سیر و سلوک مى‌گویند. لکن عارفان با استفاده از شریعت و با بهره‌گیرى از تجارب سالکانه شخصى خود که به تدریج و در طى عملى مسیر سلوک حاصل نمودند، دست به تدوین و تنظیم علمىِ منازل و مقامات و احوالِ سالک زدند و مجموعه‌هاى بدیعى به صورت کتاب و فن و علم عرضه کردند، و علم عرفان عملى را پایه‌ریزى نمودند.
بنابراین:
علم عرفان عملى، بررسى عالمانه و مداقه‌هاى خردمندانه پیرامون سلوک و تجارب سالکانة عارفان و ریاضات و مجاهدات صوفیان است. لذا پس از شکل‌گیرى علم عرفان عملى که اوج خود را در منازل السائرین اثر خواجه عبدالله انصارى نشان داده است، این علم از بهترین مقدمات ورود به عرفان عملى و سلوک به حساب مى‌آید.
محقق قیصرى که شرح وى بر فصوص الحکم ابن عربى، متن درسى حوزه‌هاى عرفانى است، در تعریف علم عرفان عملى مى‌گوید:
"معرفة طریق السلوک والمجاهدة لتخلیص النفس عن مضایق القیود الجزئیة واتصالها الى مبدئها" (شرف‌الدین داوود قیصری، رسائل قیصری، به تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی رحمة الله علیه، رسالة التوحید والنبوة والولایة، ص ۷)
(علم عرفان عملی) شناخت راه سلوک و مجاهده است تا نفس از تنگناهای قیود جزئی رهایی یافته و به مبدأ خویش (که حق تعالی است) متصل گردد.
محمد بن حمزه فنارى، در کتاب مصباح الانس که شرحى بر مفتاح الغیب قونوی است و طالبان عرفان و معرفت پس از شرح قیصرى بر فصوص الحکم، آن را از اساتید فن فرا مى‌گیرند، علم عرفان عملى را این گونه تبیین مى‌کند. او مى‌گوید:
(علم) تعمیر الباطن بالمعاملات القلبیّة بتخلیته عن المهلکات وتحلیته بالمنجیات فعلم التصوف والسلوک. (محمد بن حمزه فنارى، مصباح الانس، طبع سنگی، ص ۶)
منابع :
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص ۵۹ تا ۶۰