سلیمان بن علی تلمسانی ملقب به عفیف الدین نزد قونوى از احترام خاص برخوردار بود. شیخ کبیر سجاده و خرقه خود را در موسم مرگ و عروج به عالم ربوبى به عفیف الدین تقدیم نمود. این مرد بزرگ از مردم تلمسان، از مضافات تونس (مغرب عربى) است.
تلمسانى فصّ آدمى و شیثى را مفصّل و دیگر فصّ ها را مختصر شرح کرده و جامى شرح او را ندیده است. عفیف الدین بر منازل السائرین نیز شرح تحقیقى نوشته است و ملا عبد الرزاق هنگام شرح منازل، آن شرح را در اختیار داشته است. برخى تلمسانى را شارح اول منازل می دانند و این اواخر دانشمندى فرانسوى دو شرح از منازل چاپ کرده است که تاریخ تألیف دو اثر مقدم بر زمان شرح تلمسانى است.
عفیف الدّین نزد استاد خود قونوى بسیار محترم بوده به نحوى که استاد هنگام رحلت خرقه و سجّاده و تألیفات و کتب خود را به او داده است.
تلمسانى از مردم مغرب عربى است که بعد از رحلت استاد، در قونیه نماند و بوطن مألوف خود مراجعت نمود و برخى از مخالفان عرفان، او را مورد حمله قرار دادند و جمعى از وى طرفدارى نمودند، لذا گوشه انزوا اختیار کرد و موفق به تأسیس حوزه عرفانى کامل نشد.
وى مانند بسیارى از عارفان گرفتار متفقهان متقشف شد و سرانجام نیز أو را تکفیر کردند. آن عارف بزرگ لابد می پنداشت همه جا مانند قونیه اظهار عقیده آزاد است. در ازمنه گذشته تکفیر یا حکم به قتل یا تبعید از وطن و بلد از شئون شیخ الاسلامی و مرجع الأنامى بود.
اثر مهم او شرح منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری است دارد که شرح ملا عبدالرزاق کاشانی ناظر به شرح اوست. جامی گوید : هر که را اندک چاشنی از مشرب این طایفه باشد داند که سخنان وی که درآنجا مذکور است اکثر مبنی بر قواعد علم و عرفان و منبیء از خصایص ذوق و وجدان است. (نفحات الانس ص 569)
اثر دیگر او شرح مواقف است که درآن به شرح کتاب مواقف نگاشته نفّری (م 354 هـ ق) بر پایه آموزه های ابن عربی پرداخته است.
منابع :
- آشتیانی – سید جلال الدین، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم
- آشتیانی – سید جلال الدین، شرح فصوص الحکم (القیصری)
- امینی نژاد – علی، آشنائی با مجموعه عرفان اسلامی، صص 176 تا 228
- یزدان پناه – سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، صص 34 تا 60
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص 44 تا 51