ملا علی نوری مازندرانی در نیمه ی قرن دوازدهم هـ ق، در نور مازندران به دنیا آمد.
تحصیلات اولیه را در نواحی مازندران و سپس در قزوین در حوزه درس سید حسن قزوینی، در فقه و اصول گذراند، آن گاه برای تکمیل علوم به اصفهان رفت و در آنجا مقیم شده و از محضر حکمای بزرگی چون آقا محمد بیدآبادی و میرزا ابوالقاسم مدرس اصفهانی در حکمت و کلام بهره مند شد و از این طریق، سلسله ی اساتیدش به ملاصدرا می رسد.
سپس در نشر علومش به تدریس معقولات پرداخت و حوزه ی فلسفی و حکمت بزرگی تأسیس نمود و در آن جا به تربیت شاگردان بسیاری مشغول شد.
او از بزرگ ترین حکمای صدرایی و زنده کننده ی طریقه ی ملاصدراست و اگر وی ظهور نکرده بود، صدرالمتالهین شناخته نمی شد و مقام واقعی خود را بدست نمی آورد.
آخوند ملاعلی به جهت نبوغ سرشار و فهم و درک زیاد، به حکمت متعالیه که از مشکل ترین و پر مؤثر ترین مشارب فلسفی است، احاطه ی کامل پیدا نمود وبه مقامی بی رقیب در بین شارحان و مروجان مبانی ملاصدرا رسید. از طرف دیگر با تدریس بسیار طولانی اش که قریب هفتاد سال، آن هم به طور منظم و مستمر به درازا کشید، شاگردان بسیار تربیت کرد، شاگردانی که همه از اصفهان نبودند، بلکه از اطراف به حوزه بزرگ درسی آن مرد الهی می آمدند و جمعی از آنها عهده دار اداره ی بزرگترین حوزه ی فلسفی و عرفانی شده و علم و حکمت و نشر مکتب صدرایی را از آن خود کردند.
حکمت صدرایی از همان زمان ظهور خود، در میان دانشمندان مطرح بود ولی تا مدتها بعد از مرگ ملاصدرا، همچنان مدار تعلیم و تعلم اهل حکمت، کتب ابن سینا و شیخ الاشراق، بود اما از زمان «خواجوئی» و سپس «بیدآبادی» کتب ملاصدرا و خصوصا اسفار، محل اعتنا و کتب درسی شد و در زمان «ملاعلی» و تسلط کاملش بر کتب ملاصدرا و با همان «حکمت متعالیه» به اوج خود رسید.
ملاعلی علاوه بر عظمت علمی و مقام شامخ بی نظیرش در معقولات، در زهد و تقوا، در درجه ای بود که او را ابوذر زمان و سلمان دوران می دانستند.
آثار او به طور عمده به صورت حاشیه بر کتاب های صدر المتالهین مانند اسفار، مشاعر، شواهدالربوبیه، اسرارآلایات و شرح اصول کافی است و بر شرح فصوص الحکم ابن ترکه نیز تعلیقاتی دارد.
آثار او از وزانت و عمق علمی خاصی برخوردارند . مبانی توحیدی و وحدت شخصیه در کلام وی با عمق فلسفی خاضی مطرح شده است.
او شاگردان بسیاری تربیت کرد از جمله پسر برومند او میرزا حسن نوری که استاد «آقا علی مدرس حکیم» بود، سید رضی لاریجانی مازندرانی، آخوند ملا عبدالله زنوزی صاحب لمعات الهیه، آخوند ملا آقای قزوینی، آخوند ملا عبدالجواد خراسانی، آخوند ملا اسماعیل درکوشکی، آخوند میرزا حسن چینی، سید ابوالقاسم دهکردی، حاج ملا محمد جعفر لنگرودی (شارح مشاعر)، آخوند ملا مصطفی قمشه ای، سید حسن مدرس اصفهانی، آقا محمدرضا قمشه ای، حاج ملاهادی سبزواری صاحب منظومه، آخوند ملا محمد تقی نوری پدر حاجی نوری صاحب مستدرک الوسایل.
منابع :
- آشتیانی – سید جلال الدین، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم
- آشتیانی – سید جلال الدین، شرح فصوص الحکم (القیصری)
- امینی نژاد – علی، آشنائی با مجموعه عرفان اسلامی، صص 176 تا 228
- یزدان پناه – سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، صص 34 تا 60
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص 44 تا 51
- یزدان پناه - سید یدالله، فروغ معرفت، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ص 148