میرزا احمد آشتیانی چهارمین و کوچکترین فرزند میرزاحسن مجتهدآشتیانی است که در سال ۱۳۰۰ق متولد شد و در سال ۱۳۹۵ق در تهران درگذشت و در صحن حضرت عبدالعظیم در ری به خاک سپرده شد. وی هنگام وفات متصدی مدرسه علمیه مروی، بزرگ‌ترین حوزه علمیه تهران، بود.
او پس از پایان تحصیل مقدمات عربی و ادبیات فارسی، به خواندن سطوح فقه و اصول نزد پدر خود پرداخت و بعد از درگذشت او (۱۳۱۹ق)، تحصیلات خویش را نزد علمای دیگر مانند سیدمحمد یزدی، میرزاهاشم رشتی، حکیم کرمانشاهی و حکیم اشْکوَری دنبال کرد و آنگاه در مدرسه سپهسالار به تدریس علوم معقول و منقول مشغول شد.
او از تلامیذ برجسته آقا میرزا هاشم اشکوری در علوم نقلیه و عقلیه بود. آقا میرزا احمد نصوص قونوى و شرح قیصرى بر فصوص ابن عربى و مصباح و تمهید القواعد را نزد آقا میرزا هاشم قرائت کرده بود. آقا میرزا احمد در مباحث عرفانى مسلّط و مدتها شرح فصوص و اسفار و شفا را تدریس کرده بود و در مباحث بسیار دقیق بود. وی استاد مرحوم سید جلال الدین آشتیانی بوده است.
او در ۱۳۴۰ق رهسپار نجف اشرف شد و علاوه بر کسب فیض از استادانی همچون محمد حسین نائینی و آقا ضیاء عراقی، خود نیز مجلس درس فلسفه دایر نمود.
در ۱۳۵۰ق به ایران برگشت و بقیه عمر را در تهران به تدریس فقه و اصول و علوم عقلی، تألیف کتاب و ارشاد مردم گذراند.
میرزا احمد علاوه بر احاطه بر علوم عقلی و نقلی، در پزشکی قدیم و دانش‌های قدیم و دانش‌های ریاضی نیز دستی داشت. خط را بسیار زیبا مینوشت و با تخلص واله شعر میسرود.
میرزااحمد از ۵ تن از مراجع زمان یعنی میرزا حسین نائینی، شیخ عبدالکریم حائری، آقا ضیاء عراقی، سیدابوالحسن اصفهانی و حاج آقا حسین بروجردی اجازه اجتهاد داشت.
براساس گزارش رضا استادی، جمعاً ۶۲ کتاب و رساله و حاشیه از میرزااحمد باقیمانده که بیش از ۲۷ کتاب و رسالۀ آن به چاپ نرسیده است. از تألیفات چاپ نشدۀ وی ۳۲ حاشیه است که میرزااحمد آنها را بر کتابهای معتبر فقه، اصول، حکمت، معانی و بیان، عرفان، صرف و نحو عربی، هیأت و منطق نوشته است. از آثار چاپ شدة میرزا، کتابها و رسالات زیر را میتوان نام برد:
رسالۀ قول ثابت به فارسی، در اثبات خداوند، اثبات علم خداوندی، اثبات لزوم بعثت نبی، اثبات امامت و برزخ و معاد، نامۀ رهبران، آموزش کتاب تکوین به فارسی، مقالات احمدیه به فارسی، شامل ۳ مقاله در بیان فواید خودشناسی و اصول اخلاق، طرائفالحکم به عربی، لوامعالحقایق فی اصولالعقاید به عربی شامل مبحث توحید و نبوت و امامت و معاد ، چهارده رسالة فارسی: پرسشنامه، آداب دعا، اخلاق و توحید، میزانالقرائه، توحید و معاد، عیدیه، دلائلالتوحید، بیان، نافع، یادآور در توحید، تفسیر آیه قُلِالروُح، سرمایة سعادت، کلمة طیبه، قول ثابت و هدیة احمدیه ، صدوبیست حدیث و چهار رسالۀ عرفانی و فلسفی به عربی شامل: الاحادیثالمنتخبه، تبیانالمسالک فی بابالوجود والموجود، الولایه، هدیة احمدیه، علمالباری و قصدالسبیل فی ردالجبر والتفویض، به ضمیمة کتاب نورالهدایه فیالامامه، تألیف جلالالدین دوانی. رسالة قصدالسبیل قبلاً همراه رسالة تبیانالمسالک.
منابع :
- آشتیانی – سید جلال الدین، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم
- آشتیانی – سید جلال الدین، شرح فصوص الحکم (القیصری)
- امینی نژاد – علی، آشنائی با مجموعه عرفان اسلامی، صص 176 تا 228
- یزدان پناه – سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، صص 34 تا 60
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، صص 44 تا 51