از اهل معرفت مقام ولایت را برتر از مقام نبوت می‌دانند و در کلمات خود گاهی تصریح به برتری ولی از نبی می‌کنند. این کلمات موجب کج‌فهمی‌هایی برای غیرواردان شده و پنداشته‌اند که عرفا، اولیای غیرنبی را از انبیا برتر می‌شمارند.
عرفای بزرگی مثل ابن عربی با توجه به این کج‌اندیشی به شرح و توضیح کلام عرفا پرداخته‌اند و مراد اصلی ایشان را بازشناسانده‌اند چراکه عارفان مسلمان در این گفتار ناظر به مراتب طولی سه‌گانة ولایت و نبوت و رسالت‌اند و ولایت هر نبی‌ای را از نبوت و رسالت خود او برتر می‌شمارند نه آنکه اولیای تابع آن نبی، برتر و بالاتر از آن پیامبر الهی باشند زیرا همة ایشان ولایت را از همان پیامبر و باطن او به ارث برده‌اند.
آری ممکن است اولیای پیرو یک پیامبر از پیامبران گذشته برتر باشند، همچنان‌که به طور قطع و یقین حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها وائمة معصومین علیهم السلام که اولیای تابع پیامبر خاتم هستند از انبیای گذشته برترند تا جایی که در حدیث آمده است «علماء امتی افضل من انبیاء بنی اسرائیل». اما هرگز از خود رسول‌الله صلی الله علیه و آله و مقام ولایی او برتر نیستند زیرا آنها وارث ولایت رسول‌الله هستند.
محقق جامی در قسمت پایانی فص عزیری می‌گوید:
و آنچه منقول است از بعضی از اولیاء‌الله که ولایت از نبوت فاضل‌تر است، مراد آن است که جهت ولایت نبی از جهت نبوت او فاضل‌تر است، نه آنکه ولایتِ ولیِ تابعْ فاضل‌تر است از نبوت نبی‌ِ متبوع. قال الشیخ رضی الله عنه: اذا سمعت احداً من أهل الله اَوْ ینقل الیک عنه أنّه قال: الولایة أعلی من النبوّه، فلیس یرید ذلک القائل الاّ ما ذکرنا. وهو انّ ولایة النبی أعلی من نبوّته او یقول إنّ الولی فوق النبی والرسول فإنّه یعنی بذلک فی شخص واحد وهو أنّ للرسول من حیث أنّه ولیٌّ أتمّ منه من حیث أنّه نبی او رسول، لا أنّ الولی التابع له اعلی منه.
علامه حسن زاده می فرمایند :
قال صلى الله علیه و آله و سلم: لى مع الله وقت لا یسعنى فیه ملک مقرب و لا نبى مرسل، نکره در سیاق نفى افاده عموم مىدهد که در آنحال لا یسعنى خود آنجناب را که نبى مرسل است شامل است. و انما قال وقت و لم یقل مقام للفرق بین مرتبه الرساله و مرتبه الولایه لان دعوى الرساله لا یلائم دعوى المقام هناک و انما یلائم الدعوى الوقتیه (اسفار ج 3 ص 62 ط 1) مقام شهود دائم است بخلاف وقت، فرق میان وقت و مقام نظیر فرق میان حال و ملکه است، (اسفار ج 3 ط 1 ص 84).
منابع :
- امینی نژاد – علی، حکمت عرفانی، ص 623
- حسن زاده آملی - حسن، هزار و یک نکته، نکته 940، ص 773