مسأله مهم دیگری که در ارتباط با عرفان عملی و نظری باید بدان پرداخت، بحث از "میزان" عرفان می‌باشد.
هر علمی برای سنجش صحّت مسائل خود نیاز به شاخص‌ها و ملاک‌هایی دارد؛ مثلا در علوم تجربی از استقراء و تجربه به عنوان معیار سنجش استفاده می‌شود و یا میزان فلسفه، ابزارهای منطقی و به ویژه برهان می‌باشد. در عرفان نیز که عمدتا از روش شهودی استفاده می‌شود، به وجود میزانی برای تشخیص شهودهای کاذب از صادق یا متوسط از نهایی، و سنجش درستی ادعاهای معرفتی و عملی، نیاز داریم. عارفان، چندین میزان برای عرفان معرفی کرده اند. میزان‌های عرفانی را می‌توان به دو دسته عام و خاص تقسیم کرد. "میزان عام"، سنجه‌ای است که برای همه اشخاص و در تمام حالت‌ها و شرایط و زمان‌ها، معیار و ملاک محسوب می‌گردد، برخلاف "میزان خاصّ" که معیارهایی است که با توجه به اشخاص و حالات و استعدادهای آن‌ها برای محک تجارب عرفانی آن‌ها استفاده می‌شود. میزان خاصّ نسبی بوده و ضرورتا در اشخاص یا حالات و اوقات دیگر، قابل انطباق نیست. میزان‌های عامِ علم عرفان، "شریعت" و "عقل" و میزان خاص آن، "استاد سلوک" می باشد که در ادامه، به بیان اجمالی هر یک خواهیم پرداخت.
منابع :
- یزدان پناه - سید یدالله، فروغ معرفت، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ص ۳۶